Priney dağ iti (fr. Chien de Montagne des Pyrénées) - Fransanın mal-qara qoruyan it cinsi. Priney dağ İti, xüsusilə Fransa Alplarında və Prineylərdə mal-qaranı canavarlar və ayılardan qorumaq üçün geniş istifadə olunur. ABŞ-da bu cins Böyük Priney adı ilə tanınır və burada da müxtəlif yırtıcılardan sürüləri qorumaq üçün istifadə edilir. Tarix Fransada adətən Patou adlanır. Bəzi mənbələrə görə, bu cinsin və Priney Mastifinin əcdadları Roma dövründə Asiyadan gətirilən ağ mal-qara qoruyan itləri olmuşdur və bu səbəbdən İtaliyanın "Maremmano-Abruzzese Sheepdog" və Macarıstanın "Kuvasz" cinsləri ilə qohumdur. Genetik tədqiqatlar göstərir ki, bu cins "Firon Hound", "Cirneco dell'Etna" və "İbizan Hound" ilə eyni genetik qrupa aiddir. 17-ci əsrdə Madame de Maintenon və Fransa şahzadəsi Louis, bu cinsdən olan bir iti Kral XIV Louisin sarayına gətirdilər və bu itlər tezliklə sarayda böyük populyarlıq qazandı. Kral hətta bu iti "Fransanın Kral İti" elan etmişdi. Fransa zadəganları, xüsusilə ölkənin cənubunda olan malikanələri qorumaq üçün bu itlərdən istifadə edirdi. Bəzi mənbələrə görə, Fransız mühacirləri bu itləri Kanadaya gətirmiş və onlar "Newfoundland" it cinsinin əcdadlarından biri olmuşdur. 1830-cu illərdə Priney dağ itləri "Leonberger" cinsinin yaradılmasında istifadə edilən əsas cinslərdən biri idi. 19-cu əsrdə Prineylərdən canavarların yox olması ilə bu cinsin sayı azaldı və 20-ci əsrin əvvəllərində növ yox olmaq təhlükəsi ilə üzləşdi. Yerli çobanlar balaları turistlərə satırdılar və bu yolla bəziləri Böyük Britaniyaya gətirilmişdi. Birinci Dünya Müharibəsi zamanı Böyük Britaniyada bu cinsə olan maraq azaldı. Fransız aristokrat və it mütəxəssisi Bernard Senac-Lagrange, 20-ci əsrin əvvəllərində bu cinsi xilas etmək üçün dağlara səfərlər edərək ən yaxşı nümunələri topladı. 1923-cü ildə Senac-Lagrange "Reunion des Amateurs de Chiens Pyrénées" adlı cins klubu yaratdı və ilk cins standartını tərtib etdi. O, həmçinin bu cinsi "Société Centrale Canine"-də "Chien de Montagne des Pyrénées" adı ilə qeydiyyata aldı. 1946-cı ildə "Real Sociedad Canina de España", Prineylərin qərb tərəfində olan ağ mal-qara qoruyucu itləri "Mastín del Pirineo" (Priney Mastifi) adı ilə tanıdı. "Chien de Montagne des Pyrénées" 1955-ci ildə "Beynəlxalq Kinoloji Federasiyası" (FCI) tərəfindən rəsmi olaraq tanındı. 1930-cu illərin əvvəllərində Priney dağ iti Şimali Amerikaya ixrac edildi və burada Böyük Priney adı ilə tanınaraq Kanada və ABŞ-da şou rinqlərində populyarlaşdı. 1935-ci ildə "Amerikan Kennel Klubu" (AKC) Fransanın orijinal standartından fərqli olan yeni bir cins standartı qəbul etdi. Bu standart, funksional formanın əvəzinə bəzi fiziki xüsusiyyətlərin şişirdilməsini təşviq edirdi və daha sonra "Böyük Britaniya Kennel Klubu" tərəfindən qəbul edildi. 2011-ci ildə şou xətlərinin keyfiyyətinin aşağı düşməsi ilə mübarizə aparmaq üçün "Britaniya Priney Dağ İti Klubu", münsiflərə qısa burunlu və ağır bədənli nümunələr yerinə, yüngül və əzələli, yüksək dağlıq ərazilərdə işləyə bilən nümunələri üstün tutmaq tövsiyələri ilə bir broşür buraxdı. Təsvir İri və güclü bədən quruluşuna malikdir. "Société Centrale Canine"nin cins standartına görə, erkəklərin hündürlüyü 70-80 sm, dişilərin isə 65-75 sm arasında dəyişir. Sağlam yetkin itlər adətən 55-75 kq çəkiyə malik olur. Baş bədənə nisbətən həddindən artıq böyük deyil. Burun uzun, geniş və bir qədər itidir. Dodaqlar sallanmır, qulaqlar kiçik və üçbucaq şəklindədir. Boyun qısa və güclü, sinə geniş və orta dərinlikdə, quyruq uzundur və it sakit halda olduqda aşağı sallanır, lakin həyəcanlandıqda arxaya qıvrılır. Arxa ayaqlarda ikiqat caynaq olması bu cinsin fərqli xüsusiyyətidir. Bunun olmaması şou itləri üçün uyğunsuzluq sayılır. Xəzi uzun, qalın və ikiqatdır, ağır hava şəraitindən qoruyur. Uzun və düz xarici xəz boyun, quyruq və ayaqların arxasında xüsusilə uzundur. Alt xəz incə və sıxdır. İtlər əsasən ağ rəngdədir, başda qara, boz və ya müxtəlif çalarlı ləkələr ola bilər. Balalarda boz rəngə çox rast gəlinir, lakin yaşlandıqca bu rəng solur. Saf qanlı nümunələrdə qara ləkələr də görünə bilər, lakin bu rəng şou itləri üçün uyğunsuzluq sayılır. İstifadə Minilliklər boyu bu itlər Priney regionunda çobanlar tərəfindən mal-qaranı canavarlar və ayılardan qorumaq üçün istifadə edilmişdir. Onlar canavarlarla döyüşərkən qorunmaq üçün metal tikanlı boyunbağı ilə təchiz edilirdi. Onlar həmçinin Fransa və İspaniya arasında qaçaqmalçılıq üçün istifadə edilirdi, insanlar üçün keçilməz yollarla yükləri daşıyırdılar. Bu gün də Fransanın Priney və Alp regionlarında mal-qara qoruyucu kimi istifadə olunur. Sağlamlıq 2024-cü il Böyük Britaniya araşdırmasına görə, bu cinsin orta ömrü 10.9 ildir. 2005-ci il İsveç araşdırmasına görə, Priney dağ itlərinin 58%-i 10 yaşına qədər ölür, bu isə ümumi it ölüm nisbətindən 35% çoxdur.

İstinadlar

https://en.wikipedia.org/wiki/Pyrenean_Mountain_Dog

https://www.purina.co.uk/find-a-pet/dog-breeds/pyrenean-mountain

https://www.akc.org/dog-breeds/great-pyrenees/

https://www.royalcanin.com/mt/dogs/breeds/great-pyrenees

https://www.pdsa.org.uk/pet-help-and-advice/looking-after-your-pet/puppies-dogs/large-dogs/pyrenean-mountain-dog

Tarix : 12 yanvar 2025

Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.