Priming effekti, bir stimulu təqdim etdikdən sonra insanların digər əlaqəli stimul və ya məlumatları daha sürətli və ya daha güclü şəkildə qəbul etmə qabiliyyətini ifadə edən psixoloji fenomen. Yəni, bir insan əvvəlcədən müəyyən bir stimula məruz qalarsa, bu, onun gələcəkdə həmin stimulla əlaqəli məlumatları necə işlədiyini və ya necə reaksiya verdiyinə təsir edə bilər. Məsələn, bir şəxs “yaz” sözünü eşitdikdə, ona əlaqəli olan “yay”, “günəş” və ya “istilik” kimi sözlər daha sürətlə düşünülə bilər, çünki bu məlumatlar beynində “priming” edilmişdir. Bu effekt həm şüurlu, həm də şüursuz şəkildə baş verə bilər. Əhəmiyyəti 1. Reklam və marketinq: Reklam və brend yaratmada priming effektindən istifadə edilir. Məsələn, müəyyən bir məhsulu və ya marka ilə əlaqəli müsbət emosiyalar yaradaraq, insanların həmin məhsulu daha çox seçməsi təmin edilə bilər. 2. Sosial davranış və münasibətlər: İnsanlar bir şəxs və ya qrup haqqında əvvəlki təcrübələrinə əsaslanaraq onların davranışlarını və niyyətlərini daha sürətlə qiymətləndirə bilərlər. Bu, həm də stereotiplərin və əvvəlcədən formalaşmış fikirlərin təsirini izah edir. 3. Yaddaşın gücləndirilməsi: Priming, yaddaşın gücləndirilməsi və daha sürətli əldə edilməsi üçün faydalı ola bilər. Məsələn, daha əvvəl verilmiş məlumatlar, oxşar yeni məlumatları yaddaşda saxlamağa kömək edir. 4. Cəmiyyət və siyasət: Priming, insanların siyasət və cəmiyyət haqqında düşüncələrini formalaşdırmağa kömək edə bilər. Siyasi kampaniyalar, seçicilərin düşüncələrini yönləndirmək üçün priming texnikalarından istifadə edə bilər. 5. Psixoloji müalicələr: Bəzi psixoloji terapiya metodlarında, məsələn, posttravmatik stres pozuntusu və ya fobiya kimi hallarda, priming təsirindən istifadə edilə bilər. Mənfi təsirləri 1. Manipulyasiya və manipulyativ davranışlar: Priming effektindən reklam və siyasət sahələrində insanların şüursuz olaraq müəyyən məhsulları və ya fikirləri seçməyə yönləndirilməsi üçün istifadə edilə bilər. Bu, istehlakçılara və vətəndaşlara manipulyativ təsir göstərərək onların seçimlərini düzgün və ya şəffaf olmadan istiqamətləndirə bilər. 2. Stereotiplərin gücləndirilməsi: Negativ priming, məsələn, müəyyən bir etnik qrup haqqında əvvəlki mənfi təcrübələr və ya stereotiplər insanın həmin qrup haqqında daha mənfi düşünməsinə səbəb ola bilər. Bu, diskriminasiyaya və irqi, cinsi və ya digər sosial qruplara qarşı qarşıdurmalara yol aça bilər. 3. Şüursuz təsir: Priming effekti şüuraltı şəkildə işlədiyi üçün insanlar onun təsirini həmişə dərk etmirlər. Bu, insanın fərdi qərarlarında və davranışlarında manipulyasiyanın olması anlamına gəlir, lakin bu manipulyasiya subyektiv olaraq qəbul edilə bilər və fərdin öz seçimlərini azad və düzgün şəkildə etdiyini düşünməsi çətinləşir. 4. Qərəzli qərarvermə: Priming, insanların müstəqil düşünmə qabiliyyətini azalda bilər, çünki əvvəlki təcrübələr və ya stimullar onların qərarlarını qərəzli şəkildə təsir edə bilər. Bu, obyektiv qərar qəbul etmə qabiliyyətini zəiflədə bilər. 5. Yaddaşda səhvlər: Priming, insanların yaddaşlarını təsir edərək səhv və ya qeyri-dəqiq məlumatları mənimsəmələrinə səbəb ola bilər. Məsələn, əvvəlki stimullara əsaslanaraq insanlar müəyyən hadisələri fərqli şəkildə xatırlaya bilər, bu da yanlış qərar verməyə yol aça bilər. Mənfi təsirləri 1. Reklamda manipulyasiya: Bir reklamda müəyyən bir məhsulun şəkli, yüksək keyfiyyətli vizual və ya xoş bir musiqi ilə təqdim edilməsi priming effektinə səbəb ola bilər. İnsanlar bu məhsulu şüursuz olaraq daha yaxşı və ya daha cəlbedici olaraq qəbul edə bilər. 2. Stereotiplərin gücləndirilməsi: Bir cinayət xəbəri təqdim edildikdə, əgər həmin cinayətkar müəyyən bir etnik qrupdan və ya cinsdən idisə, bu, həmin qruplara qarşı mövcud olan stereotipləri gücləndirə bilər. 3. Cinsi stereotiplər və priming: Tədqiqatlar göstərir ki, qadınlar və kişilər haqqında cinsi stereotipləri gücləndirən priming, insanların qadınların və kişilərin müəyyən işlərə uyğunluqları ilə bağlı fikirlərini təsir edə bilər. 4. Yaddaşın dəyişdirilməsi: Tədqiqatlarda, insanlara bir hadisə ilə bağlı müəyyən suallar verildikdən sonra, onların yaddaşları dəyişdirilə bilər. 5. Qərəzli seçimlər: Bir şəxs müəyyən bir siyasi mövzu ilə bağlı əvvəlcədən verilmiş müəyyən bir stimula əsaslanaraq daha sonra həmin mövzuda qərar verir.
https://thedecisionlab.com/biases/priming
https://www.verywellmind.com/priming-and-the-psychology-of-memory-4173092
https://www.sciencedirect.com/topics/psychology/priming-effect
https://www.tasmanic.eu/blog/priming-effect/
https://learningloop.io/plays/psychology/priming-effect
https://link.springer.com/referenceworkentry/10.1007/978-3-319-24612-3_479
Tarix : 22 dekabr 2024
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
