Özünütəsdiq nəzəriyyəsi - sosial psixologiya sahəsində nəzəriyyə. Bu nəzəriyyə insanın mənliyinə qarşı təhlükə və ya təhdidlər zamanı özünü qorumaq və müsbət mənlik hissini saxlamaq üçün davranışlarını və inanclarını necə tənzimlədiyini araşdırır. Bu konsepsiya ilk dəfə amerikalı sosial psixoloq Claude Steele tərəfindən 1988-ci ildə təqdim edilmişdir. Özünütəsdiq nəzəriyyəsi insanların mənfi təcrübələrə qarşı mübarizə aparmaq, özlərinin mənəvi bütövlüyünü qorumaq və şəxsiyyətlərini pozitiv şəkildə təsdiq etmək üçün göstərdikləri strategiyaları izah edir. Nəzəriyyənin əsas məqamları 1. Mənlik bütövlüyü İnsanlar özlərini bütöv, əxlaqi və bacarıqlı şəxsiyyət kimi qavramağa meyllidirlər. Mənlik bütövlüyü təhdid edildikdə, insanlar bu hissi qorumaq üçün müxtəlif üsullara əl atırlar. 2. Təhdidə qarşı reaksiya İnsanların mənliklərini qorumaq üçün ilk reaksiyası özlərini müdafiə etməkdir. Bu müdafiə davranışları təhdidin xarakterindən və fərdin şəxsiyyət xüsusiyyətlərindən asılı olaraq fərqli formalarda özünü göstərə bilər. 3. Alternativ özünütəsdiq Fərdlər, müəyyən sahədə uğursuzluq və ya təhdid hiss etdikdə, başqa bir sahədə öz müsbət xüsusiyyətlərini təsdiq etməyə çalışırlar. Məsələn, akademik sahədə uğursuzluq yaşayan bir şəxs ailə üzvləri ilə əlaqələrini gücləndirməyə çalışaraq mənlik hissini təsdiq edə bilər. Tətbiqi Özünütəsdiq nəzəriyyəsi geniş tətbiq sahələrinə malikdir və müxtəlif sosial, davranış və klinik problemləri araşdırmaq üçün istifadə olunur: 1. Təhsil və akademik performans - Özünütəsdiq fəaliyyətləri tələbələrin stress səviyyələrini azaltmaqda və akademik performanslarını yaxşılaşdırmaqda mühüm rol oynayır. Araşdırmalar göstərir ki, mənlik hissini təsdiq etmək tələbələrin məyusluqla daha yaxşı mübarizə aparmalarına kömək edir. 2. Sağlamlıq və davranış dəyişikliyi - İnsanların sağlamlıqla bağlı davranışlarını dəyişdirmək məqsədilə özünütəsdiq yanaşmaları istifadə olunur. Məsələn, siqaret çəkmə, düzgün qidalanma və fiziki aktivliklə bağlı mesajların daha təsirli olması üçün bu nəzəriyyənin prinsiplərinə əsaslanan üsullardan istifadə edilir. 3. Sosial və mədəni münaqişələr - Özünütəsdiq nəzəriyyəsi müxtəlif qruplar arasındakı qarşıdurmaları və münaqişələri azaltmaq üçün təsirli bir vasitə ola bilər. Məsələn, irqçilik və diskriminasiya ilə bağlı problemlərin həllində bu nəzəriyyə əsasında işlənmiş strategiyalar tətbiq olunur. Özünütəsdiqin mexanizmləri Özünütəsdiq nəzəriyyəsi insanların mənlik hissini qorumaq üçün bir neçə mexanizm təqdim edir: 1. Alternativ dəyərlərə fokuslanma - Fərdlər təhdid hiss etdikdə, özlərinin güclü tərəflərini vurğulayaraq dəyərlərini yenidən təsdiq edirlər. 2. Tənqidlərə açıq olma - İnsanlar mənlik hisslərini təsdiq etdikdə, tənqidləri və neqativ fikirləri daha yaxşı qəbul edə bilirlər. Bu, onların inkişafına və öyrənmə prosesinə müsbət təsir göstərir. 3. Stressi azaltma - Özünütəsdiq stressi azaldır və fərdlərin problemləri ilə daha effektiv şəkildə mübarizə aparmasına kömək edir. Araşdırmalar və təcrübələr Özünütəsdiq nəzəriyyəsi ilə bağlı bir sıra araşdırma və təcrübələr aparılmışdır: - Claude Steele və həmkarlarının tədqiqatları Steele tərəfindən aparılan eksperimentlər göstərir ki, fərdlər özünütəsdiq vasitəsilə mənliklərini qoruduqda, daha az müdafiəkar davranışlar nümayiş etdirirlər. - Təhsildə özünütəsdiq Araşdırmalar göstərir ki, özünütəsdiq fəaliyyətləri ilə məşğul olan tələbələr təzyiqlərlə daha yaxşı mübarizə aparır və akademik uğursuzluqdan daha az təsirlənirlər. - Sağlamlıq davranışları Tədqiqatlar göstərir ki, özünütəsdiq prinsipləri ilə bağlı mesajlar sağlamlıq davranışlarını dəyişdirməkdə daha təsirli ola bilər. Əhəmiyyəti və kritik baxışlar Özünütəsdiq nəzəriyyəsi həm fərdi, həm də cəmiyyət səviyyəsində mühüm təsirlərə malikdir. Bununla yanaşı, nəzəriyyə müəyyən məhdudiyyətlərə də malikdir: - Tətbiqi məhdudiyyətlər Özünütəsdiq strategiyaları hər zaman gözlənilən nəticələri verməyə bilər, xüsusilə də fərdlərin mənlik hissi çox zəifdirsə. - Kultural Fərqlər Özünütəsdiq nəzəriyyəsinin universal olub-olmaması sual altındadır. Mədəniyyətlərarası tədqiqatlar göstərir ki, fərqli mədəniyyətlərdə özünütəsdiq yanaşmaları fərqli nəticələr verə bilər. Özünütəsdiq nəzəriyyəsi insanların mənlik hissini qorumaq üçün necə davrandığını anlamaqda mühüm nəzəri çərçivə təqdim edir. Təhsil, sağlamlıq və sosial münasibətlər sahəsində bu nəzəriyyənin tətbiqi fərdlərin həyat keyfiyyətini artırmağa və cəmiyyətin ümumi rifahını yüksəltməyə kömək edə bilər. Bununla belə, nəzəriyyənin daha geniş şəkildə araşdırılması və müxtəlif kontekstlərdə sınanması gələcək tədqiqatların əsas istiqamətlərindən biri olaraq qalır.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25646442/
https://www.psychologicalscience.org/news/releases/self-affirmation-enhances-performance-makes-us-receptive-to-our-mistakes.html
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0065260106380045
https://www.uludag.edu.tr/benliklab/default/konu/5486
https://www.washingtonpost.com/wellness/2022/05/02/do-self-affirmations-work/
Tarix : 30 noyabr 2024
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
