Öz-əngəlləmə effekti (Self-Handicapping Effect) - insanların öz potensiallarını azaldan və ya qarşısında duran çətinlikləri artıran davranışları göstərməsi fenomeni. Əhəmiyyəti - Müdafiə mexanizmi kimi işləyir: İnsanlar uğursuzluqla qarşılaşanda özlərinə bəraət qazandırmaq üçün self-handicapping istifadə edirlər. Əgər şəxs özünü əvvəldən çətinliklərlə üzləşdirərsə, uğursuzluq baş verdikdə bu, hazırlığın azlığı və ya digər xarici amillərlə izah edilə bilər. Bu şəkildə, şəxs özünə qarşı mənfi qiymətləndirmə və ya tənqidə qarşı daha az həssas olur. - Özünə inamın qorunması: Self-handicapping insanların özlərini daha yaxşı hiss etmələrinə kömək edir, çünki uğursuzluq baş verdikdə, bu uğursuzluq öz qabiliyyətlərindən deyil, çətinliklərdən və ya xarici amillərdən qaynaqlanır. Bu, onların özünə inamını qorumağa kömək edir və onların özlərini bacarıqsız hiss etmələrini azaldır. - Risklərdən qaçınma: İnsanlar özlərini başqalarının gözündə yaxşı göstərmək istəyirlər və self-handicapping bu məqsədə xidmət edir. Məsələn, bir şəxs uğursuzluq riski olduğunu hiss etdikdə, həmin riski azaltmaq üçün əvvəlcədən bəhanələr hazırlayır. Bu, başqaları qarşısında da özünü daha yaxşı göstərməyə kömək edir. - Sosial təsirlər və münasibətlər: Self-handicapping, xüsusilə sosial vəziyyətlərdə mühüm rol oynaya bilər. İnsanlar özləri üçün bəhanələr hazırlayaraq başqalarının gözündə daha yaxşı görünməyə çalışa bilərlər. Bu, həm şəxsi münasibətlərdə, həm də peşəkar mühitdə əhəmiyyətli ola bilər. - Motivasiya və performans: Self-handicapping bəzən insanların özlərinə qarşı daha çox təzyiq göstərməsinə səbəb ola bilər. Bu, onların bəzi hallarda daha çox çalışmasına səbəb ola bilər, çünki onlar uğursuzluqdan qaçmağa çalışırlar. Lakin, bu yanaşma həmişə məhsuldar olmaya bilər və bəzən performansı azalda bilər, çünki şəxs özünü çətinliklərlə qarşı-qarşıya qoyaraq özünü daha da məhdudlaşdırır. - Davranışın uzunmüddətli təsiri: Self-handicapping, şəxsin inkişafını əngəlləyə bilər, çünki bu yanaşma şəxsə uzunmüddətli hədəflərə çatmağa mane ola bilər. İnsanlar, həqiqətən öz potensiallarını tam istifadə etməyərək, daha az uğur qazanır və bu, nəticədə özünü inkişaf etmə prosesini ləngidə bilər. Müsbət cəhətləri - Stress və təzyiqin idarə edilməsi: Self-handicapping, yüksək gözləntilərlə qarşılaşan şəxslər üçün stresin və təzyiqin idarə edilməsinə kömək edə bilər. İnsanlar özlərini uğursuzluqdan qorumaq üçün çətinliklərdən bəhanələr hazırlayaraq, özlərinə qarşı daha az təzyiq hiss edirlər. Bu, psixoloji rahatlıq təmin edə bilər. - Daha yaxşı performans üçün təkan: Bəzən self-handicapping, şəxsləri daha çox işləməyə və daha yaxşı nəticələr əldə etməyə təşviq edə bilər. Əgər bir şəxs uğursuzluq riskini hiss edirsə, bu, onu hazırlığa daha çox sərf etməyə və daha çox çalışmağa sövq edə bilər. Beləliklə, bu yanaşma zaman-zaman daha yaxşı performansla nəticələnə bilər. - Duyğusal qorunma: Self-handicapping, uğursuzluqdan qorunmağın bir yolu olaraq şəxsə emosional dəstək təmin edə bilər. İnsanlar özlərini başqalarının gözündə daha yaxşı təqdim edərək, mənfi qiymətləndirmələrdən qaça bilərlər. Bu, özünə inamı artırmaya və şəxsə emosional rahatlıq verə bilər. - Sosial uyum: Self-handicapping bəzən sosial mühitdə uyumu artırmağa kömək edə bilər. İnsanlar özlərini başqaları ilə müqayisə etməzdən əvvəl "məşq etməmək" və ya "hazırlanmaq" kimi bəhanələr irəli sürərək, gözlənilən nəticələri qarşılamasa belə sosial olaraq daha az tənqid olunurlar. Bu, sosial mühitdə özlərinə qarşı təzyiqi azaltmağa kömək edə bilər. - Çətinliklərin idarə olunması: Özünü çətinliklərə hazırlamaq və ya qarşıdan gələn imtahan və ya tapşırıq üçün bəhanələr qurmaq bəzən şəxsə vəziyyəti daha yaxşı idarə etmək bacarığı qazandıra bilər. Çətin vəziyyətlərdə, özünü əngəlləmək, şəxsə daha yaxşı planlaşdırma və öncədən hazırlıq etməyi öyrədə bilər. Mənfi cəhətləri - Potensialın tam istifadə edilməməsi: Self-handicapping şəxsə öz potensialını tam istifadə etməyə imkan vermir. Çünki şəxs özünü qarşısında olan çətinlikləri artıraraq, hələ bacarıqlarını sınağa çəkmir. Bu, inkişafın və irəliləmənin qarşısını alır, çünki şəxs öz gücünü maksimum dərəcədə istifadə etməyə çalışmır. - Özünə qarşı mənfi təsirlər: Uğursuzluq baş verəndə, self-handicapping daha çox stress və özünə inamsızlıq yarada bilər. Bəhanələr və çətinliklərə əsaslanmaq əvəzinə, şəxs gerçək səbəblər üzərində işləmək əvəzinə daha çox özünü günahlandırmağa başlaya bilər. Bu, zamanla özünə inamı və özünü qiymətləndirməni azalda bilər. - Uğursuzluqların təkrarlanması: Self-handicapping nəticəsində, şəxs təcrübə və hazırlıqdan imtina edir. Bu, uzun müddətli uğursuzluqlara gətirib çıxara bilər, çünki şəxs daim özünü çətin vəziyyətlərə salır, lakin həqiqətən heç bir real irəliləyiş əldə etmir. Həmçinin, bu yanaşma, bir növ "fırıldaqçı sindromu" (impostor syndrome) yarada bilər, çünki şəxs uğuru yalnız şans və ya başqa amillərlə əlaqələndirir. - İnkişafın qarşısının alınması: Self-handicapping uzun müddət tətbiq edildikdə, şəxsin inkişafı ləngiyə bilər. Özünü həmişə çətinliklərlə qarşı-qarşıya qoymaq, real problemlərlə üzləşmədən həll yolları tapmağa çalışmaq, şəxsə gerçək inkişaf və təcrübə qazandırmır. Bu, şəxsin öyrənmə və inkişaf prosesini əngəlləyir. - Münasibətlərdə zərərli təsirlər: Self-handicapping, sosial münasibətlərdə də mənfi təsir göstərə bilər. İnsanlar, özlərinin müvəffəqiyyətsizliyini və ya zəif tərəflərini bəhanələrlə izah edərək, başqalarına qarşı dürüstlük və açıq olmaqdan qaçırlar. Bu, əlaqələrdə etibarsızlığa səbəb ola bilər və başqalarının onlara qarşı olan anlayışını azalda bilər. - Əsl bacarıqların qiymətləndirilməməsi: Self-handicapping tətbiq edən şəxs, öz real bacarıqlarını başqalarına nümayiş etdirmədiyi üçün özünü və bacarıqlarını düzgün qiymətləndirməyə çətinlik çəkə bilər. Bu da, şəxsə karyera və şəxsi inkişaf baxımından zərər verə bilər.
https://www.sciencedirect.com/topics/psychology/self-handicapping#:~:text=Self%2Dhandicapping%20involves%20engaging%20in%20a%20behavior%20that%20is%20known,difficult%20that%20success%20is%20unlikely.
https://www.verywellmind.com/self-handicapping-protecting-the-ego-at-a-cost-4125125
https://laurieruettimann.com/self-handicapping/
https://www.projectsemicolon.com/blog/understanding-self-handicapping-examples-effects-overcoming-strategies-and-beyond/
https://psycnet.apa.org/record/1998-02892-017
https://www.researchgate.net/publication/324913710_The_theory_of_self-handicapping_forms_influencing_factors_and_measurement
https://study.com/academy/lesson/self-handicapping-definition-examples-strategies.html
Tarix : 21 dekabr 2024
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
