Oksidativ fosforlaşma - Hüceyrələrin enerji istehsalı prosesidir və mitoxondriyada baş verir. Mahiyyəti Bu proses, hüceyrə daxilində adenosin trifosfat (ATP) istehsalına yönəlmişdir və oksigenin təkamül etmiş orqanizmlərdə enerji istehsalında son dərəcə vacib rol oynayır. Oksidativ fosforlaşma, bir neçə biokimyəvi reaksiyanı və protein komplekslərinin işini əhatə edir və enerji istehsalını ən səmərəli şəkildə təmin edir. Qida maddələrindən alınan kimyəvi enerjinin ATP-yə çevrilməsini təmin edən bir sıra enzimatik (enzimlərin iştirakı ilə baş verən) reaksiyaların toplamıdır. Oksidativ fosforlaşma, hüceyrə üçün ən effektiv enerji istehsal üsuludur. Hüceyrə adətən qidalandırıcı maddələrdən alınan enerjini ATP şəklində saxlayır və bu enerji hüceyrə fəaliyyətinin müxtəlif aspektlərini təmin edir. Mərhələlər 1. Elektron daşıma zənciri (Electron Transport Chain, ETC): Elektron daşıma zənciri, mitoxondriyanın daxili membranında yerləşən bir sıra komplekslərdən ibarətdir. Bu komplekslər arasında elektronlar NADH və FADH₂ tərəfindən təklif edilir və oksigenə qədər ötürülür. Elektronların hər bir keçidi enerji sərf edir və bu enerji protonların membran daxilindəki intermembran boşluğuna pompalanmasına səbəb olur. Bu mərhələdə iştirak edən əsas komplekslər bunlardır: -Kompleks I (NADH dehidrogenaz): NADH, kompleks I tərəfindən oksidlənir və elektronlar kompleks I-dən digər komplekslərə ötürülür. -Kompleks II (Succinat dehidrogenaz): FADH₂ tərəfindən elektronlar burada daşıyıcı zəncirdə növbəti komplekslərə ötürülür. -Kompleks III (Ubiquinon-cytochrome c reduktaz): Elektronlar burada ubiquinon (Q) və ya koenzim Q tərəfindən daşıyılır və növbəti kompleksə ötürülür. -Kompleks IV (Cytochrome c oksidaz): Burada elektronlar oksigenlə birləşir və nəticədə su molekulları (H₂O) yaranır. Bu mərhələ əsnasında, protonlar mitoxondriyanın daxili membranına sürüklənir, bu da protonların yüksək konsentrasiyada toplanmasına və elektrostatik potensialın yaranmasına səbəb olur. 2. Protonların qradientinin yaradılması: Elektron daşıma zəncirinin işi nəticəsində mitoxondriyanın intermembran boşluğunda protonların (H⁺) konsentrasiyası artır. Bu protonlar membranın kənarına ötürülür və bu da proton gradienti yaradır. Bu gradient, bir növ enerji rezervi kimi fəaliyyət göstərir və ATP sintetazının işə salınmasında əhəmiyyətli rol oynayır. 3. ATP sintetazı (bir növ enzimi) və ATP sintezi: Protonlar, mitoxondriyanın intermembran boşluğunda yığılaraq yüksək konsentrasiya yaradır. Bu protonlar, ATP sintetaz kompleksinə doğru hərəkət etməyə başlayır. Bu hərəkətə proton-motor qüvvə deyilir. Protonlar, ATP sintetaz kompleksinin F0 hissəsi vasitəsilə membranın iç tərəfinə keçir və bu, ATP-nin yaranmasına səbəb olur. Bu mərhələdə, fosfat qrupu ADP-yə qoşularaq ATP molekulunu əmələ gətirir.
https://en.wikipedia.org/wiki/Oxidative_phosphorylation
https://www.khanacademy.org/science/ap-biology/cellular-energetics/cellular-respiration-ap/a/oxidative-phosphorylation-etc
https://byjus.com/biology/oxidative-phosphorylation/
https://www.sciencedirect.com/topics/medicine-and-dentistry/oxidative-phosphorylation
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK9885/
https://www.cusabio.com/pathway/Oxidative-Phosphorylation.html?srsltid=AfmBOopLGUdbVy2m2wWPlSztGlqrVVr6em1Gu_EGm_SkZOx79-RJGT84
https://www.sciencedirect.com/topics/neuroscience/oxidative-phosphorylation
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC205391/
https://www.science.org/doi/10.1126/science.1123809
https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0005272803001683?via%3Dihub
https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0005272801002377?via%3Dihub
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC1147643/
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC1197437/
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10324332/
Tarix : 14 yanvar 2025
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
