Ağızda inkubasiya (mouthbrooding) - Həmçinin oral inkubasiya və ya buccal inkubasiya kimi tanınır, bəzi heyvan qruplarının övladlarını uzun müddət ağızlarında saxlayaraq qayğı göstərməsi. Ağızda inkubasiya müxtəlif heyvanlar, məsələn, Darvin qurbağası tərəfindən həyata keçirilsə də, balıqlar bu davranışı ən çox nümayiş etdirən canlılardır. Ağızda inkubasiya balıqların bir neçə fərqli ailəsində müstəqil şəkildə təkamül etmişdir. Ağızda inkubasiya davranışı Ata ağızda inkubasiya edənlər (paternal mouthbrooders) balıqlarda erkək fərdin yumurtalara qayğı göstərdiyi növlərdir. Ata ağızda inkubasiya edənlərə arowana, müxtəlif ağızda inkubasiya edən betta və gurami növləri (məsələn, Betta pugnax) və dəniz pişiyi (Ariopsis felis) daxildir. Çiklitlər arasında ata ağızda inkubasiya nisbətən nadirdir, lakin bəzi tilapia növlərində, xüsusilə Sarotherodon melanotheron (qara çənəli tilapia) tərəfindən həyata keçirilir. Ana ağızda inkubasiya edənlər (maternal mouthbrooders) balıqlarda dişi fərdin yumurtaları ağızında saxladığı növlərdir. Ana ağızda inkubasiya edənlər həm Afrika, həm də Cənubi Amerika çiklitləri arasında tapılır. Afrika nümunələrinə haplochrominlər (məsələn, mbuna, Astatotilapia burtoni), cücə ağızda inkubasiya edənlər (Pseudocrenilabrus multicolor) və bəzi tilapia növləri (Oreochromis mossambicus və Oreochromis niloticus) daxildir. Cənubi Amerika ana ağızda inkubasiya edənləri isə Geophaginae yarımfəsiləsinin üzvləridir (məsələn, Gymnogeophagus balzanii və Geophagus steindachneri). Biparental ağızda inkubasiya hər iki valideynin yumurtaların bir hissəsini ağızında saxladığı növlərdə müşahidə olunur. Bu, nisbətən nadir hallarda baş verir, lakin Xenotilapia cinsinə aid çiklitlər və Phyllonemus typus (spatula-barbed pişik balığı) tərəfindən həyata keçirilir. Adətən, cütləşmədən sonra erkək fərd yumurtaları mayalandırır və onları ağızında saxlayaraq çatana qədər qoruyur. Bu müddət ərzində o, yemək yeyə bilmir. Ana ağızda inkubasiya edən çiklitlərdə (məsələn, mbuna) erkək fərdin yumurtaları dişinin ağzında mayalandırması olduqca ümumi bir haldır. Bəzi çiklitlər yumurtaları ağızında saxlayarkən yemək yeyə bilir, lakin bu zaman onlar adətən daha az yemək yeyir və bir dəstə yumurtanı ağızda saxladıqdan sonra bütün ağızda inkubasiya edən balıqlar arıqlayır və enerji ehtiyatlarını bərpa etmək üçün bir müddət yemək yeməlidirlər. Bütün hallarda yumurtalar çatana qədər qorunur və balalar sərbəst üzməyə başlayır. Yalnız bəzi hallarda valideyn balaları hərəkətli cavan fərdlərə qədər qoruyur. Çiklitlər və arowanalar arasında balaların qorunması ümumi bir haldır və onlar təhlükə yaxınlaşdıqda balaların valideynin ağzına qayıtması üçün davranış siqnallarına malikdir. Bu şəkildə övladlarına qayğı göstərərək, ağızda inkubasiya edən balıqlar daha az sayda, lakin daha yüksək sağ qalma şansı olan balalar yetişdirə bilirlər. Akvakultura Bəzi kommersiya əhəmiyyətli balıqlar ağızda inkubasiya edənlər arasındadır, xüsusilə tilapia və arowana növləri. Balaların yığılması (fry harvesting), yəni ağızda inkubasiya edən balığın ağzını açaraq balaları buraxması, balaların süni şəkildə yetişdirilməsi üçün vacibdir. Nəsli kəsilmək təhlükəsində olan növlər, məsələn, Asiya arowanası üçün yığım rəsmi şəxs tərəfindən nəzarət edilə bilər ki, balıq ferması həqiqətən əsirlikdə yetişdirilən balıqlar istehsal edir. Qonaq parazitlər Bəzi balıqlar digər növlərin ağızda inkubasiya davranışından istifadə etmək üçün təkamül etmişdir. Synodontis multipunctatus (kuku pişik balığı) ağızda inkubasiya ilə qonaq parazitliyi davranışını birləşdirir. O, qonaq ağızda inkubasiya edən balığın yumurtalarını yeyir, eyni zamanda öz yumurtalarını qoyur və mayalandırır. Ağızda inkubasiya edən balıq (adətən çiklit) kuku pişik balığının balalarını inkubasiya edir, pişik balığının yumurtaları çiklitin yumurtalarından daha tez çatır və çatmayan çiklit yumurtalarını yeyir.
https://www.britannica.com/science/mouthbreeder
https://oceanconservancy.org/blog/2020/03/26/mouthbrooding/
https://www.nhm.ac.uk/discover/news/2022/november/some-mouthbrooding-fish-eat-their-children-reduce-stress.html
https://fishionary.fisheries.org/mouthbrooding/
https://www.earth.com/earthpedia-articles/mouthbrooding-everything-you-didnt-want-to-know/
https://blog.padi.com/creature-feature-the-protective-mouth-brooding-fish/
https://royalsocietypublishing.org/doi/10.1098/rsbl.2021.0576
https://thewonderofscience.com/phenomenon/2018/7/11/mouthbrooding-fish
https://www.aqualog.de/en/lexikonkategorie/profile-african-mouthbrooding-cichlids/
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0018506X00916015
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0003347296901761
https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/eff.12636
https://www.hygger-online.com/a-brief-overview-of-mouthbrooder-fish/?srsltid=AfmBOorOeLYPijaj9mHW_6KcNBFkzbTmJtLRTpa9BAF5s_e0Ng7Ob3W5
https://www.uwphotographyguide.com/Mouthbrooding-Cardinalfish-Eggs
https://phys.org/news/2022-05-species-mouthbrooding-male-fish-australia.html#google_vignette
https://academic.oup.com/beheco/article-abstract/30/6/1662/5550838?redirectedFrom=fulltext
https://journals.biologists.com/jeb/article/226/4/jeb245577/287685/How-mouthbrooding-cichlid-mothers-avoid-consuming
https://www.norfolkislandreef.com.au/out-on-a-swim/mouth-brooding-norfolk-cardinalfish
Tarix : 23 yanvar 2025
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
