Morisonia speciosa - Capparaceae ailəsinə aid bir ağac növü. Bu bitki Boliviyanın, Paragvayın, qərbi Braziliyanın və şimalı Argentinanın Gran Chaco bölgəsinə məxsusdur. Əvvəllər Anisocapparis speciosa və Capparis speciosa elmi adları ilə tanınırdı. Morisonia speciosa ağacının meyvəsi, toxumları və çiçəkləri yeyilir. Meyvəsi çox şirindir və manqonu xatırladan ədviyyatlı bir dadı var. Toba və Wichí xalqları bu bitkini ənənəvi olaraq həm kulinariya, həm də tibbi məqsədlər üçün istifadə edirlər. Taksonomiya Morisonia speciosa ilk dəfə elmi ədəbiyyatda August Grisebach tərəfindən Capparis speciosa adı ilə təsvir edilmiş və 1879-cu ildə Göttingen Kral Elmlər Cəmiyyətinin Məqalələrində (Abhandlungen der Königlichen Gesellschaft der Wissenschaften zu Göttingen) nəşr olunmuşdur. 2008-ci ildə Xavier Cornejo və Hugh Iltis tərəfindən yazılmış bir məqalədə Capparis cinsindən monotypik Anisocapparis cinsinə köçürülmüşdür. 2018-ci ildə isə Morisonia speciosa adı verilmişdir. Morisonia speciosa ümumiyyətlə "bola verde" kimi tanınır. Bu növün digər yayılmış adlarına amarguillo, anquitsuk, ancocha, palo verde, payaguá naranja, sacha limón və sacha naranja daxildir. Meyvə Wichí xalqı tərəfindən atsaj, Qomle'ec (Toba) və Pilagá dillərində isə neloma adlandırılır. Təsviri 2–8 m hündürlüyündə bir ağac və ya kol növüdür. Sıx yarpaqlara və çətirə malikdir, incə, dolanbaclı budaqları və hamar, tikanı olmayan, tünd yaşıl qabığı var. Sadə və növbəli düzülmüş yaşıl yarpaqları elliptik formadadır, uzunluğu 3–8 sm, eni isə 2–4 sm arasında dəyişir. Yarpaq kənarları sadədir, alt tərəfində müəyyən bir orta damar görünür və tez-tez ucu çərtilmiş formada olur. Morisonia speciosanın çiçəkləri anisosepalous (fərqli sepallı) kaliksə malikdir və xarakterik olaraq kəsişən-örtüşən düzülüşdədir. Çiçək nektar bezləri dörd dimorfik miqyasdan ibarətdir. Polen dənəcikləri incə şəbəkəvi səthə malikdir. Sarımtıl çiçəklər tək-tək çiçəklənir və uzunluğu 3–5 sm olur. Morisonia speciosanın meyvələri parlaq səthə malik yaşıl, sferik giləmeyvələrdir. Onlar 3–5 sm diametrdədir və uzun saplaqlardan asılır. Meyvələr sarı-narıncı pulpa və dörd-dən səkkizədək tünd, subglobose (yarı-kürəvi) toxum ehtiva edir. Bu toxumlar güclü şəkildə anisocotylary (asimmetrik kotiledonlu) quruluşdadır. İnsanların istifadəsi Morisonia speciosanın meyvələri, toxumları və çiçəkləri yeyilir. Bu bitki pəhriz lifi, C vitamini və maqneziumun əhəmiyyətli bir qida mənbəyidir. Toxumları və pulpası təbii antioksidantlarla zəngindir. Toba və Wichí xalqları ənənəvi olaraq Morisonia speciosadan həm kulinariya, həm də tibbi məqsədlər üçün istifadə etmişlər. Meyvələr ağacdan düşəndə yetişmiş olur. Meyvələrin saxlanılması günəşdə qurudulmaqla həyata keçirilir, yetişməmiş meyvələr isə bişirilə bilər. Toxumların hazırlanması qaynadılaraq günəşdə qurudulmasını əhatə edir. Daha sonra toxumlar əzilib un, yağ və ya piy ilə qarışdırılan püreyə çevrilir. Çiçəkləri acı dada malikdir, lakin bu dad qaynadılaraq aradan qaldırıla bilər. Morisonia speciosa diş ağrılarının müalicəsində, dizenteriya və "soyuq mədə" probleminə qarşı istifadə olunur. Bu ağacın qabığı üyüdülərək xalq baytarlığında yaraların sağaldılması və dəri miyazına qarşı müalicə üçün istifadə edilir. Meyvələri balıq ovu üçün yem kimi istifadə olunur, yarpaqları isə chaguar liflərinin boyanması üçün işlədilir.
https://en.wikipedia.org/wiki/Morisonia_speciosa
https://www.iucnredlist.org/species/211743877/211924005
https://en.wikipedia.org/wiki/IUCN_Red_List
https://en.wikipedia.org/wiki/Plants_of_the_World_Online
https://bioone.org/journals/harvard-papers-in-botany/volume-23/issue-2/hpib.v23iss2.2018.n3/Notes-on-the-Nomenclature-of-Neotropical-Capparaceae--An-Answer/10.3100/hpib.v23iss2.2018.n3.short
https://sib.gob.ar/especies/anisocapparis-speciosa
https://ojs.southfloridapublishing.com/ojs/index.php/jdev/article/view/833
https://www.jstor.org/stable/41971606
https://www.jstor.org/stable/41971606
https://books.google.az/books?id=jpFyEAAAQBAJ&dq=%22bola+verde%22+fruta&pg=PT189&redir_esc=y#v=onepage&q=%22bola%20verde%22%20fruta&f=false
https://www.ojs.darwin.edu.ar/index.php/darwiniana/article/view/684
https://books.google.az/books?id=0TmDDwAAQBAJ&dq=%22Anisocapparis+speciosa%22&pg=PT51&redir_esc=y
https://www.jstor.org/stable/23223891
https://revistasacademicas.unsam.edu.ar/index.php/etnocontemp/article/view/1110/2897
https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/1984Biotr..16..155S/abstract
Tarix : 29 dekabr 2024
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
