Maykl Frensis Atiya — Britaniya-Livan əsilli riyaziyyatçı, topologiya və həndəsə sahəsində görkəmli işləri ilə tanınmışdır. O, Atiya-Singer indeks teoremı və topoloji K-nəzəriyyəsinin yaradılması kimi nailiyyətlərinə görə 1966-cı ildə Filds medalı və 2004-cü ildə Abel mükafatı almışdır. Həyatı Maykl Atiya 1929-cu il aprelin 22-də Londonda, Hampstead bölgəsində anadan olmuşdur. Anası Cin Levens shotlandiyalı, atası Edvard Atiya isə livanlı pravoslav xristian idi. Atiya uşaqlığını Sudanın Xartum şəhərində keçirmiş, burada 1934-1941-ci illərdə ibtidai təhsil almışdır. Orta təhsilini isə 1941-1945-ci illərdə Qahirə və İsgəndəriyyədəki Viktoriya Kollecində almışdır. İkinci Dünya Müharibəsi səbəbindən ailəsi tez-tez İngiltərəyə qayıdırdı. 1945-ci ildən sonra Atiya Mançester Qrammatika Məktəbində oxumuş və 1949-cu ildə Kembric Universitetinin Trinity Kollecinə daxil olmuşdur. 1955-ci ildə burada doktorluq dərəcəsini qazanmışdır. Karyerası boyunca Prinston Universitetində (ABŞ), Oksford və Kembric universitetlərində çalışmışdır. 1990-1995-ci illərdə Britaniya Kral Cəmiyyətinin prezidenti olmuş, 1990-1997-ci illərdə Trinity Kollecinin rəhbəri və 1997-ci ildən ömrünün sonuna qədər Edinburq Universitetində fəxri professor kimi fəaliyyət göstərmişdir. Elmi töhfələri Atiya topologiya, həndəsə və analiz sahələrində fundamental işlər görmüşdür. Onun ən məşhur nailiyyəti 1963-cü ildə İzador Singer ilə birgə sübut etdiyi Atiya-Singer indeks teoremidir. Bu teorem elliptik diferensial tənliklərin həllərinin sayını xarakterizə edir və riyaziyyatla fizika arasında dərin əlaqələr qurmuşdur. Teorem topologiya, həndəsə və kvant sahə nəzəriyyəsinin inkişafına böyük təsir göstərmişdir. O, həmçinin Fridrix Hirzebrux ilə birgə topoloji K-nəzəriyyəsini inkişaf etdirmişdir ki, bu da vektor dəstələrinin öyrənilməsində mühüm alətə çevrilmişdir. Raoul Bott ilə işləyərək Atiya-Bott sabit nöqtə teoremını sübut etmiş, bu da riyazi fizikada geniş tətbiq tapmışdır. Atiya mürəkkəb manifoldlar, algebrik topologiya və Yanq-Mills nəzəriyyəsi kimi sahələrdə də işləmişdir. Şəxsi həyatı və mirası Atiya 1955-ci ildə Lili Braun ilə evlənmiş və bu evlilikdən üç oğlu (Con, Devid və Robin) olmuşdur. Con 2002-ci ildə dağda qəzada vəfat etmiş, Lili isə 2018-ci ildə dünyasını dəyişmişdir. Atiya ömrünün son illərini Şotlandiyada, Edinburqda keçirmişdir. Maykl Atiya riyaziyyatın gözəlliyini vurğulayan ilhamverici mühazirələri ilə də məşhur idi. O, Hermann Veyli ən çox bəyəndiyi riyaziyyatçı adlandırmış, 20-ci əsrdən əvvəlki favoritləri kimi Bernhard Riman və Uilyam Rouan Hamiltonu göstərmişdir. 2019-cu il yanvarın 11-də 89 yaşında vəfat etmişdir. Atiyanın elmi mirası müasir riyaziyyat və nəzəri fizikada dərin iz qoymuşdur. Onun işləri kvant sahə nəzəriyyəsindən tutmuş simli nəzəriyyəyə qədər geniş sahələrdə tətbiq olunur. Adı bir çox bitki və riyazi anlayışda yaşayır və o, riyaziyyat tarixində ən böyük şəxsiyyətlərdən biri kimi yad edilir.
https://www.britannica.com/biography/Michael-Francis-Atiyah
https://mathshistory.st-andrews.ac.uk/Biographies/Atiyah/
https://royalsocietypublishing.org/doi/10.1098/rsbm.2020.0001
https://celebratio.org/Atiyah_MF/article/45/
https://www.ictp.it/news/2019/3/remembering-michael-atiyah
https://www.ams.org/journals/notices/201910/rnoti-p1660.pdf
https://en.wikipedia.org/wiki/Michael_Atiyah
Tarix : 16 mart 2025
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
