Matthew effekti - Sosial elmlər və iqtisadiyyat sahələrində istifadə olunan anlayış. “Güclü daha güclü, zəif isə daha zəif olur” prinsipini təsvir edir. Bu effekt, 1968-ci ildə iqtisadçı Robert K. Merton tərəfindən təklif olunmuşdur və xüsusilə elm və təhsil sahələrində özünü göstərir. Matthew effekti əsasən belə işləyir: daha əvvəl uğur qazanan və ya tanınan şəxslər yeni fürsətlər, resurslar və dəstək əldə edirlər, buna görə də daha da irəliləyirlər, eyni zamanda az tanınan və ya daha az resursu olan şəxslər daha çox çətinliklərlə qarşılaşır və geridə qalırlar. Bu effekt, bəzən “tanınmışlar daha çox tanınır” və ya “yüksək sosial və iqtisadi mövqelərdə olanlar daha da güclənir” kimi ifadələrlə də izah edilir. Müsbət cəhətləri 1. Uğurlu insanların dəstəyi artır: Artıq uğur qazanmış şəxslərin və ya təşkilatların daha çox resurs və imkan əldə etməsi nəticəsində cəmiyyətə daha çox töhfə verə biləcəkləri bir şərait yaradır. Məsələn, tanınmış alimlər, tədqiqatçılar və ya sənətkarlar daha çox maliyyə dəstəyi və resurslar əldə etdikdə, daha çox elmi və mədəni irs yarada bilərlər. 2. İnnovasiya və yaradıcı fikirlərin yüksəlməsi: Uğurlu şəxslərin daha çox diqqət və resurs cəlb etməsi, onların innovativ ideyalarını həyata keçirmək və daha da irəliləmək imkanı yaradır. Bu, yeni texnologiyaların, tədqiqatların və həllərin yaranmasına səbəb ola bilər ki, bu da geniş cəmiyyətə fayda gətirir. 3. Pozitiv dövrənin yaradılması: Müvəffəqiyyətli şəxslərin daha da irəliləməsinə şərait yaradan bir dövrə (pozitiv dövrə) qura bilər. Onlar əlavə imkanlar əldə etdikcə daha da müvəffəqiyyətli olur və bu müvəffəqiyyət həm özlərinə, həm də ətrafdakılara fayda gətirə bilər. 4. Böyük təşkilatların və bizneslərin inkişafı: Böyük və tanınmış bizneslər və təşkilatlar daha çox kapital və resurslarla təchiz olunduqda, daha çox insanı işlə təmin edə və iqtisadiyyatı gücləndirə bilərlər. Bu, ümumilikdə iqtisadi artıma və yeni iş imkanlarının yaranmasına səbəb ola bilər. 5. Təcrübə və bilgiyə yönələn intensivləşmə: Uğur qazanmış şəxslər və liderlər daha çox təcrübə və bilik əldə etdikcə, bu təcrübəni başqalarına ötürmə və məşğulluq sahəsində dəstək vermə imkanı əldə edə bilərlər. Bu, təcrübəli insanların cəmiyyətin inkişafına daha çox töhfə vermələrinə imkan yaradır. Mənfi cəhətləri 1. Sosial bərabərsizlik: Zənginlər və güclülər üçün daha çox resurs və imkanlar yaradır, bu da onların mövqelərini daha da gücləndirir. Nəticədə, az imkanı olanlar daha da geridə qalır və cəmiyyətdəki sosial bərabərsizlik artmış olur. 2. Fürsət bərabərliyi: Matthew effekti, həmçinin fərdlərin öz potensiallarını reallaşdırmaları üçün bərabər imkanlara sahib olmamaları ilə nəticələnə bilər. Uğurlu və tanınmış şəxslər daha çox şans əldə edərkən, daha az şansı olanlar bu müsbət dövrədən faydalana bilmir. 3. İqtisadi təsirlər: Böyük şirkətlər və tanınmış markalar daha çox maliyyə dəstəyi, investisiya və bazar payı qazanır, kiçik və ya yeni başlayan bizneslər isə mübarizə aparmağa davam edir. Bu da bazarda bərabərsizliyi daha da artırır. 4. Təhsil və elm: Təhsil və elm sahəsində, tanınmış alimlər və tədqiqatçılar daha çox maliyyə dəstəyi və tədqiqat imkanları əldə edirlər. Bu, elmi və təhsil sahəsindəki qeyri-bərabər inkişafı gücləndirə bilər, çünki daha az tanınan və ya məhdud resurslara sahib olanlar daha çətinliklərlə qarşılaşır.
https://www.sciencedirect.com/topics/psychology/matthew-effect
https://study.com/learn/lesson/matthew-effect-definition-application.html
https://www.science.org/doi/10.1126/science.159.3810.56
https://www.nifdi.org/news-latest-2/blog-hempenstall/399-what-are-these-matthew-effects
https://royalsocietypublishing.org/doi/10.1098/rsif.2014.0378
Tarix : 22 dekabr 2024
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
