Leyk Vobeqon effekti (Lake Wobegon Effect) - Psixologiyada insanların özlərini, bacarıqlarını və ya performanslarını gerçəkdən daha yaxşı qiymətləndirmələri tendensiyasını izah edən anlayış. Adını məşhur radio proqramı "A Prairie Home Companion"un aparıcısı Garrison Keillor tərəfindən uydurulmuş və idealizə edilmiş bir şəhər olan Lake Wobegondan alır. Əhəmiyyəti - Özünə güvən və motivasiya: Bu effekt, insanların özünə inamını artırır. Özlərini daha bacarıqlı və yetərli hiss edən insanlar daha motivasiya ola bilər, çünki onları müvəffəqiyyətə daha yaxın hiss edirlər. Bu, bəzi hallarda şəxsi inkişaf və məqsədlərə çatmaq üçün faydalı ola bilər. - Realist olmayan gözləntilər: Lakin bu effektin mənfi tərəfi, insanların öz bacarıqlarını çox qiymətləndirərək həqiqətə uyğun olmayan gözləntilər qurmasına səbəb ola bilər. Bu da potensial uğursuzluqlara və nəticələrdən narazılığa yol açır. Məsələn, əgər insanlar işlərində və ya məktəbdə daha yaxşı olduqlarını düşünürlərsə, zamanla bu onların səhvlərini və zəifliklərini görməməzlikdən gəlməyə səbəb ola bilər. - Təhsildə və iş dünyasında: Lake Wobegon effekti, məktəblərdə və iş yerində qiymətləndirmə və qiymətləndirmə sistemlərinə təsir göstərə bilər. İnsanlar özlərini daha yaxşı qiymətləndirərək əsl bacarıqlarını inkişaf etdirməkdə çətinlik çəkə bilərlər, çünki bu onları inkişaf etmək üçün lazım olan düzəlişlərdən uzaq tutar. - Sosial təsirlər: Bu effekt sosial münasibətlərdə də rol oynayır. İnsanlar bir-birinin yaxşı tərəflərini görüb, özlərini daha yaxşı hiss edirlər, amma bu, bəzən sosial qarşılıqlı əlaqələrdə saxta anlayışlar yarada bilər. Müsbət cəhətləri - Özünə inamın artması: İnsanlar özlərini yaxşı qiymətləndirdikdə, bu onların özünə inamını artırır. Bu, xüsusilə çətin və ya təzyiq altında olan vəziyyətlərdə mühüm ola bilər, çünki özünə güvənli insanlar daha yaxşı qərarlar verə və çətinlikləri aşmaq üçün daha çox təşəbbüs göstərə bilərlər. - Motivasiya və irəliləyiş: Özünü yaxşı qiymətləndirən insanlar, daha yüksək hədəflərə çatmaq üçün daha çox çalışmağa və inkişaf etməyə meyilli olurlar. Onlar "özüm daha yaxşı edə bilərəm" düşüncəsiylə daha çox cəhd göstərir və bu, nəticədə daha yüksək uğurlara gətirib çıxara bilər. - Pozitiv düşüncə və ümumi rifah: Özünü müsbət qiymətləndirmək psixoloji sağlamlığa faydalıdır. İnsanlar öz bacarıqlarına inandıqları zaman daha az stress və narahatlıq hiss edirlər, bu da onların ümumi rifahını və həyat keyfiyyətini artırır. - Sosial əlaqələr: Başqalarını da müsbət qiymətləndirmək, insanlar arasında daha müsbət münasibətlər yaradır. Özünü "orta üzərində" görən və başqalarını da bu şəkildə qiymətləndirən insanlar, daha çox əməkdaşlıq edir və bir-birinə dəstək olurlar. - Uğurların təşviqi: Özünə yüksək qiymət verən insanlar, uğurlu və nəticə əldə edəndə daha çox sevinir və bu da müsbət davranışları və nəticələri təkrarlama ehtimalını artırır. Mənfi cəhətləri - Reallıqdan uzaqlaşma: İnsanlar özlərini və bacarıqlarını çox müsbət qiymətləndirərkən, bu, onların real vəziyyətdən uzaqlaşmalarına səbəb ola bilər. Onlar öz zəifliklərini və inkişaf sahələrini görməməzlikdən gələ bilər, bu da şəxsi və peşəkar inkişafı ləngidir. Bu insanlar, daha yaxşı performans göstərmək üçün lazım olan düzəlişləri etməyə tərəddüd edirlər. - Uğursuzluğa hazırlıqsızlıq: Özünü mükəmməl qiymətləndirən və "orta üzərində" hiss edən insanlar, gözlənilməz çətinliklərlə qarşılaşdıqda daha çox məyus ola bilər. Uğursuzluq və ya çətinliklərlə qarşılaşdıqları zaman, onların reaksiya verməsi daha çətin ola bilər, çünki bu, onların öz qiymətləndirmələri ilə ziddiyyət təşkil edir. - Sosial qarşılıqlı əlaqələrdə gərginlik: Həddindən artıq özünə inam, başqalarına qarşı haqsızlıq və ya onları kiçiltmə kimi davranışlara yol aça bilər. İnsanlar özlərini çox yüksək qiymətləndirərkən, digərlərinin bacarıqlarını və uğurlarını düzgün qiymətləndirməyə bilər, bu da sosial münaqişələrə səbəb ola bilər. - Təkmilləşmə imkanlarının itirilməsi: Özünü "yuxarı orta" səviyyədə görən insanlar, əslində daha yüksək performans göstərməyə çalışan insanlardan geridə qala bilər. Bu, onların potensial inkişaf imkanlarını məhdudlaşdıra bilər, çünki onlar özlərinin artıq kifayət qədər yaxşı olduğunu düşünərək daha çox çalışmaqdan imtina edə bilərlər. - Yanlış qərar qəbul etmə: İnsanlar özlərini çox yüksək qiymətləndirdikdə, riskli və ya səhv qərarlar verə bilərlər. Məsələn, bir iş yerində öz bacarıqlarını həddindən artıq qiymətləndirən bir şəxs, lazımi təcrübə və ya bacarıqları olmayan bir vəzifəyə keçə bilər və bu, ona mənfi təsir edə bilər.
https://udayton.edu/blogs/erma/2022/06/lakewobegon.php#:~:text=His%20description%20of%20men%2C%20women,cross%20all%20boundaries%2C%20even%20driving.
https://cacm.acm.org/blogcacm/the-inverse-lake-wobegon-effect/
https://www.mentesabiertaspsicologia.com/blog-psicologia/lake-wobegon-effect-cognitive-bias-and-psychology
https://www.oxfordreference.com/display/10.1093/oi/authority.20110810105237549
https://decision-wise.com/resources/articles/do-you-suffer-from-the-lake-wobegon-effect/
https://psychology.fandom.com/wiki/Lake_Wobegon_effect
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/10474208/
https://susannahfox.com/2014/01/03/the-lake-wobegon-effect-in-health-care-and-how-to-fight-it/
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0022440505800111
https://www.jstor.org/stable/2117829
Tarix : 22 dekabr 2024
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
