Lepospondil (Lepospondyl) – Paleozoik dövrün karbon və perm dövrlərində yaşamış kiçik və orta ölçülü tetrapodların (dördayaqlılar) müxtəlif qruplarını əhatə edən, əsasən nəsli kəsilmiş heyvanlardan ibarət bir sinif. Leposponillər bir sıra bədən formalarına malik olmuşdur. Onlar, əsasən, sudan asılı yaşayan canlılar kimi tanınır və bəzi tədqiqatçılar tərəfindən müasir amfibiyaların əcdadları ilə əlaqələndirilmişdir. Xüsusiyyətləri Lepospondil adlanan unikal onurğa quruluşuna malik idilər. Hər bir onurğa bircə sümükdən ibarət idi (bikonveks "sentrum" adlanan onurğa cismi). Onurğa seqmentləri birbaşa xorda (notochord) üzərində inkişaf etmişdir. Bu sadə quruluş, lepospondilləri digər tetrapod qruplarından, xüsusilə reptilomorf və batraxomorflardan fərqləndirir. Bədən forması və müxtəliflik. Lepospondillər müxtəlif formalara malik olmuşdur. Onlar arasında ilanabənzər (uzun, ayaqsız), kərtənkələvari, qurbağayabənzər bədən formaları mövcuddur. Bu müxtəliflik onların adaptiv şüalanma prosesindən keçdiyini göstərir. Məşhur lepospondil qrupları aşağıdakılardır: - Aistopoda – Ayaqsız, ilanabənzər heyvanlar. Onlar əsasən tamamilə su mühitinə uyğunlaşmışdılar. - Nectridea – Qəribə quyruq quruluşuna malik, əsasən su mühitində yaşayan qrup. - Microsauria – Adından da göründüyü kimi kiçik, kərtənkələvari bədən quruluşuna malik heyvanlar. - Lysorophia – Uzun, dar bədənli canlılar. Bu qruplar həm quruda, həm də suda müxtəlif həyat tərzi keçirirdilər. Ekologiya Lepospondillər əsasən su mühitlərində yaşamış, bəzi növləri isə quruya uyğunlaşmışdır. Onlar əsasən həşəratlar, kiçik heyvanlar və digər kiçik su canlıları ilə qidalanırdı. Suda yaşayan növlər üzmə qabiliyyətini artırmaq üçün güclü quyruqlara sahib olmuş, bəziləri isə amfibiya həyatı tərzini keçirmişdir. Təkamül əhəmiyyəti Lepospondillərin təkamüldəki rolu müzakirə mövzusudur. Ənənəvi olaraq, onlar temnospondlia ilə yanaşı, müasir amfibiyaların əcdadları kimi təklif edilmişdir. Bununla belə, son tədqiqatlar müasir amfibiyaların (Anura – qurbağalar, Caudata – salamandralar və Gymnophiona – qıçsız amfibiyalar) əsasən temnospondlia qrupundan törədiyini göstərir. Lepospondillər isə müasir amfibiyalarla yaxın qohum olan, lakin müstəqil bir nəsil xətti kimi qiymətləndirilir. Fosillər və yayılma Lepospondillərin qalıqları əsasən Şimali Amerika və Avropada tapılmışdır. Onların çoxu karbon dövründə (təxminən 359–299 milyon il əvvəl) və perm dövrünün erkən hissəsində yaşamışdır. Fosillər əsasən bataqlıq, çay və göl kimi su mühitlərində tapılmışdır. Nəsli kəsilmə dövrü Perm dövrünün sonunda (təxminən 252 milyon il əvvəl) baş verən Perm-Trias yoxolma hadisəsi zamanı lepospondillərin nəsli kəsilmişdir. Onların yox olma səbəbi iqlim dəyişikliyi, qlobal səviyyədə yaşanan ekosistem dəyişiklikləri və rəqabətin artması ilə əlaqələndirilir.
https://en.wikipedia.org/wiki/Lepospondyli
https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/08912961003779678
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC8149952/
https://www.biodiversitylibrary.org/item/249305#page/399/mode/1up
Tarix : 16 dekabr 2024
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
