Leo Szilard (1898–1964) - Macar-Amerikalı bir nəzəri fizik və mühəndis idi. O, atom bombasının inkişafına böyük töhfələr verən alimlərdən biri olaraq tanınır, amma həyatının sonlarına doğru nüvə silahlarının istifadəsinin qarşısını almağa və dünya sülhünün təmin olunmasına yönəlmiş bir çox fəallıq göstərmişdir. Szilard’ın elmi işləri, xüsusilə nüvə fizikası və molekulyar biologiyada mühüm izlər buraxmışdır. Erkən həyatı və təhsili Leo Szilard 1898-ci ildə Macarıstanın Budapeştdə doğulmuşdur. O, erkən yaşlarından etibarən riyaziyyat və fizika sahələrinə maraq göstərmiş və 1921-ci ildə Budapeşt Universitetindən fizika üzrə bakalavr dərəcəsi almışdır. Daha sonra Almaniyanın Berlin şəhərindəki Qrinberq Universitetində doktorluq təhsilini davam etdirmişdir. Elmi karyerası və töhfələri Szilard’ın elmi karyerası, nüvə fizikası sahəsindəki təcrübələri ilə tanınmışdır. O, atom bombasının inkişafı sahəsində ən önəmli şəxslərdən biri sayılır. 1933-cü ildə Adolf Hitlerin alman faşizmini qurmağa başlamasından sonra, Szilard alman alimləri ilə sıx əməkdaşlıq edərək, atom nüvəsindəki zəncirvari reaksiyaların böyük enerji azad etməsi haqqında təcrübələr aparmağa başlamışdır. Bu araşdırmalar nəticəsində, 1938-ci ildə o, Uruqvayda atom bombası hazırlama layihəsinin ilkin addımlarını atmışdır. Manhattan layihəsi və atom bombası Szilard, 1939-cu ildə Albert Eynşteyn ilə birlikdə ABŞ-ın prezidenti Franklin D. Roosevelt’e atom bombasının inkişafı ilə bağlı mühüm məktub göndərdi. Bu məktub, daha sonra Manhattan Layihəsinin başlanmasına səbəb oldu. O, bu layihədə aktiv iştirak etməsə də, atom bombasının inkişafına elmi töhfələr vermiş və bu layihədə əhəmiyyətli bir elmi düşüncə şəxsiyyəti olmuşdur. Szilard, həmçinin, nüvə fissionunun zəncirvari reaksiyasının birinci dəfə olaraq bir araya gətirilməsinə dair təcrübələri ilə məşhurdur. Onun bu sahədəki işləri, nüvə enerjisinin daha sonra dünyada bir çox ölkə tərəfindən silah istehsalında istifadə edilməsinə yol açdı. Sülh və etik məsələlərə yönəlik fəalliyyətləri Szilard, nüvə silahlarının istifadəsinin dünyada böyük fəlakətlərə yol aça biləcəyini dərk edərək, həmin silahların tətbiqinə qarşı çıxmışdır. O, Manhattan Layihəsi çərçivəsində atom bombasının inkişafına böyük töhfələr versə də, sonradan silahın istifadəsinin qarşısını almağa çalışmışdır. 1945-ci ildə, Hiroshima və Nagasaki şəhərlərində atom bombası partlatıldıqdan sonra, Szilard ciddi narahatlıq hissi keçirmiş və bu hadisənin qarşısını almağa çalışmışdır. Onun, nüvə silahlarının istifadəsinin dünya sülhünü təhdid etdiyini göstərən çoxsaylı müsahibələri və yazıları olmuşdur. Szilard, həmçinin, müxtəlif beynəlxalq sülh təşkilatlarında fəal olub və atom silahlarının qadağan edilməsi üçün böyük bir təbliğat aparmışdır. Nüvə biologiyası və tədqiqatları Szilard, yalnız fizika sahəsində deyil, həm də bioloji tədqiqatlar sahəsində də əhəmiyyətli töhfələr vermişdir. 1940-cı illərin sonunda, o, mikroorqanizmlərin genetik inkişafına dair tədqiqatlar aparmış və bir çox əsas kəşflərə imza atmışdır. Szilard, bir çox nəzəri fizika və bioloji nəzəriyyələri birləşdirərək, molekulyar biologiyanın inkişafına böyük töhfə vermişdir. Akademik və təşkilati fəalliyyətləri Szilard 1930-cu illərin ortalarında ABŞ-a mühacirət etdi və burada Kaliforniya Universitetində, Chicago Universitetində və digər yüksək səviyyəli təhsil müəssisələrində professor olaraq fəaliyyət göstərdi. Onun nüvə tədqiqatları və bioloji tədqiqatları həm akademik dünyada, həm də sənayeləşmiş cəmiyyətdə geniş şəkildə qəbul edilmişdir. Mirası və təsiri Leo Szilardın elmi irsi və fəallığı yalnız fizika ilə məhdudlaşmır; onun həmçinin dünyada sülh və etik məsələlərə yanaşması, elmin təhsilini və siyasətini təsir edib. Nüvə silahlarının inkişafına verdiyi töhfə, onun ölümündən sonra dünya siyasətində və beynəlxalq münasibətlərdə böyük təsir buraxmışdır. O, sülhçü bir mütəfəkkir kimi, atom bombasının istifadəsinin qarşısını almağa çalışmışdır.
https://en.wikipedia.org/wiki/Leo_Szilard
https://ahf.nuclearmuseum.org/ahf/profile/leo-szilard/
https://www.britannica.com/biography/Leo-Szilard
https://www.osti.gov/opennet/manhattan-project-history/People/Scientists/leo-szilard.html
https://www.nps.gov/people/manhattan-project-scientists-leo-szilard.htm
https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/1969BMNAS1969....1W/abstract
https://www.embl.org/about/info/szilard-library/about/about-leo-szilard/
Tarix : 26 fevral 2025
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
