Kristian Olaf Bernhard Birkeland (1867–1917) — Norveçli fizik, alim və ixtiraçı. O, Yerin maqnit sahəsi, qütb şəfəqləri və kosmik fizika sahəsindəki tədqiqatları ilə tanınır. Birkeland, qütb şəfəqlərinin yaranma mexanizmini ilk dəfə izah edən alimlərdən biri olmuşdur və onun işləri müasir kosmik fizikanın inkişafına böyük töhfə vermişdir. Erkən həyatı və təhsili Kristian Birkeland 13 dekabr 1867-ci ildə Norveçin Oslo şəhərində anadan olub. O, erkən yaşlarından riyaziyyat və fizikaya maraq göstərdi. 1890-cı ildə Oslo Universitetini bitirdikdən sonra Avropanın müxtəlif ölkələrində təhsilini davam etdirdi. Birkeland, Paris, Cenevrə və Bonn kimi şəhərlərdə məşhur alimlərdən dərs aldı. Kristian Birkeland 13 dekabr 1867-ci ildə Norveçin Oslo şəhərində anadan olub. O, erkən yaşlarından riyaziyyat və fizikaya maraq göstərdi. 1890-cı ildə Oslo Universitetini bitirdikdən sonra Avropanın müxtəlif ölkələrində təhsilini davam etdirdi. Birkeland, Paris, Cenevrə və Bonn kimi şəhərlərdə məşhur alimlərdən dərs aldı. Qütb şəfəqləri üzərində tədqiqatları Kristian Birkeland ən çox qütb şəfəqləri (auroralar) üzərindəki tədqiqatları ilə tanınır. O, auroraların Yerin maqnit sahəsi ilə Günəşdən gələn yüklü hissəciklərin qarşılıqlı təsiri nəticəsində yarandığını sübut etdi. Bu ideya ilk dəfə 1896-cı ildə irəli sürüldü və sonradan Birkeland cərəyanları kimi tanındı. Birkeland, tədqiqatlarını dəstəkləmək üçün Norveçin şimalında ekspedisiyalar təşkil etdi və laboratoriyada auroraların yaranma prosesini təkrarlamağa çalışdı. Birkeland cərəyanları Birkeland cərəyanları, Yerin maqnit sahəsi ilə Günəşdən gələn yüklü hissəciklər arasındakı qarşılıqlı təsiri izah edir. Bu cərəyanlar, qütb şəfəqlərinin yaranmasında mühüm rol oynayır. Birkelandın bu kəşfi, sonradan kosmik fizika sahəsində əsas tədqiqat mövzusuna çevrildi və müasir kosmik hava təhlili üçün əsas yaratdı. Digər elmi tədqiqatları Kristian Birkeland təkcə auroralar üzərində deyil, həm də digər elmi sahələrdə tədqiqatlar aparmışdır: Elektromaqnit dalğaları: Birkeland, radio dalğalarının yayılması ilə bağlı tədqiqatlar aparmışdır. Plazma fizikası: O, plazmanın xüsusiyyətlərini öyrənən ilk alimlərdən biri idi. İxtiralar: Birkeland, Birkeland-Eyde generatoru kimi tanınan bir cihaz icad etdi ki, bu da azot turşusu istehsalı üçün istifadə olunurdu. İrsi və təsiri Kristian Birkelandın tədqiqatları müasir kosmik fizika və Yerin maqnit sahəsinin öyrənilməsi üçün əsas yaratmışdır. Onun işləri, xüsusilə qütb şəfəqlərinin yaranma mexanizmini izah etməklə, elmi dünyada böyük təsir göstərmişdir. Birkelandın adı Norveçdə və beynəlxalq elmi ictimaiyyətdə hörmətlə yad edilir. Ölümü və xatirəsi Kristian Birkeland 15 iyun 1917-ci ildə Yaponiyanın Tokio şəhərində vəfat etdi. Onun ölümü ilə əlaqədar dəqiq səbəb bilinmir, lakin bəzi mənbələr onun sağlamlıq problemləri və depressiya ilə mübarizə apardığını qeyd edir. Birkelandın adı Norveçdəki bir çox elmi qurumda və təşkilatda yaşadılır. Onun tədqiqatları bu gün də kosmik fizika və plazma fizikası sahəsində tədris olunur.
https://www.britannica.com/biography/Kristian-Birkeland
https://www.encyclopedia.com/people/science-and-technology/physics-biographies/kristian-olaf-bernhard-birkeland
https://www.nasa.gov/mission_pages/sunearth/news/aurora-birkeland.html
https://www.space.com/auroras-birkeland-currents-explained
https://www.nobelprize.org/prizes/physics/1903/birkeland/biographical/
https://www.nature.com/articles/546030a
https://www.nytimes.com/2017/06/15/science/kristian-birkeland-aurora-borealis.html
Tarix : 13 mart 2025
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
