Kosmik inflyasiya - Kainatin yaranışının ilk anlarında meydana gəlmiş çox qısa və sürətli bir ekspansiya (kainatin genişlənməsi) prosesi. Tarix Bu nəzəriyyə ilk dəfə 1980-ci illərdə Alan Guth tərəfindən irəli sürülmüş və daha sonra Aleksandr Starobinski, Andrey Linde və digər alimlərin işləri ilə daha da ətraflı şəkildə təkmilləşdirilmişdir. Guth, "False Vacuum" (yalan vakum) adlandırılan enerji sahəsinin stabil olmayan halı ilə işləmişdir. Mahiyyəti Kosmik inflyasiya, kainatın erkən dövrlərində (şübhəsizlik çərçivəsində 10⁻³⁵ saniyədən daha qısa müdətdə) mövcud olan problemləri izah etmək ün çox faydalı olan bir mexanizmdir. Əsas ideyası ondadır ki, kainatı yaradan enerji sahəsi stabil olmayan bir haldan çıxaraq inanılmaz enerji miqdarını qısa müdət ərzində yönləndirir. Bu proses sönmə prosesinin sonunda başa çatır və adi maddə və enerji formalarına çevrilir. Xüsusiyyətlər 1. Horisont problemi: Kainatin çox uzaq nöqtələrinin niyə eyni temperaturda olduğunu izah edir. Inflasiya sürəti vasitəsilə bütün regionlar çox kiçik bir məsafədə çox yaxın olmuş və istilik tarazlığı yarana bilmişdir. 2. Yastılıq problemi: Kainatın niyə çox yastı (euklidiyen) olduğunu izah edir. Inflasiya sürəti kainatin hər hansı bir qövriliyini "yastı" şəklə azaldır. 3. Monopoll problemi: Erkən kainatda formalaşmalı olan maqnetik monopolların niyə bu gün tapılmadığını açıqlayır. Inflasiya prosesində monopolların sıxlığı çox azalır. Kosmik inflasiya, skalyar enerji sahəsi vasitəsilə başa düşülür. Bu sahə erkən kainatın genişlənməsini sürətləndirən bir enerji mənbəyi kimi çıxış edir. Bu sahənin potensial enerjisi erkən kainatda dominant olur və inanılmaz bir çoxalma (ekspansiya) prosesini təmin edir. Inflasiya prosesi bitdikdən sonra bu enerji adi maddəyə və radiasiyaya çevrilir, bunun nəticəsində kainatı şəkilləndirən strukturlar yaranır. Kosmik inflasiyanı izah edən müşahidələr 1. Kosmik mikrodalğalar fon radiasiyası (CMB): CMB-dəki kiçik fluktuasiyalar inflasiyanın nəticəsi kimi izah edilir. Bu fluktuasiyalar erkən kainatdıkı kvant fluktuasiyalarının nəticəsidir. 2. Baryon Akustik Oscillations (BAO): Kainatin strukturunun formalaşmasında rol oynayan proseslər inflyasiya modelləri ilə uzlaşır. 3. Spektral indeksi: Kosmik inflyasiyanı təsdiqləyən dəyərlər spektral indeksi vasitəsilə ölçülür. İnflyasiya modelləri: - Yeni inflasiya modeli: Daha sadə potensial funksiyalar üzərində çalışır. - Xaotik inflasiya modeli: Daha kompleks potensiallara malikdir. - Starobinski modeli: Relativistik gravitasiya sahələri vasitəsilə izah edir.
https://en.wikipedia.org/wiki/Cosmic_inflation
https://archive.org/details/inflationaryuniv0000guth
https://breakthroughprize.org/Laureates/1/P1/Y2012
https://www.ctc.cam.ac.uk/outreach/origins/inflation_zero.php
https://www.newscientist.com/definition/cosmic-inflation/
https://science.nasa.gov/universe/overview/
https://www.scientificamerican.com/custom-media/biggest-questions-in-science/the-founder-of-cosmic-inflation-theory-on-cosmologys-next-big-ideas/
https://wmap.gsfc.nasa.gov/universe/bb_cosmo_infl.html
Tarix : 21 yanvar 2025
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
