Konstruktivizm - Təhsil fəlsəfəsində öyrənmə prosesinə yeni yanaşma təklif edən və bu prosesin fəal, fərdi və sosial quruluşda baş verdiyini vurğulayan nəzəriyyə. Mahiyyəti Bu yanaşma, biliklərin yalnız passiv şəkildə ötürülməsi ilə deyil, öyrənənin aktiv şəkildə təcrübələr vasitəsilə qurduğu bir proses olduğunu bildirir. Konstruktivizm, həmçinin öyrənənin aktiv şəkildə məlumatları işləyərək özəlləşdirməsinə, şərh etməsinə və tətbiq etməsinə əsaslanır. Təhsil sahəsində bu nəzəriyyə, müəllimlərin rolunun dəyişməsinə, şagirdlərin daha çox özlərinə güvənmələrinə və tədrisin daha dinamik olmasına gətirib çıxarır. Tarix Konstruktivizm anlayışı əsrlər boyu inkişaf etmişdir, lakin xüsusilə 20-ci əsrdə böyük təhsil nəzəriyyəçiləri tərəfindən inkişaf etdirilmişdir. Bu nəzəriyyənin əsasını atmış ilk fəlsəfi və psixoloji nəzəriyyəçilərdən biri Jean Piaget olmuşdur. Piaget, uşaqların inkişafı və öyrənmə prosesinə dair apardığı tədqiqatları ilə bu yanaşmanın təməl prinsiplərini ortaya qoymuşdur. Onun əsərləri, şagirdlərin dünyanı anlamaqda fəal şəkildə iştirak etdiklərini və bilikləri təcrübə yolu ilə qurduqlarını göstərir. Lev Vygotsky də konstruktivizmin inkişafına böyük töhfə vermişdir. Vygotsky, uşaqların sosial mühit və dil vasitəsilə bilik əldə etdiklərini və onların öyrənmə prosesində qarşılıqlı əlaqənin vacib olduğunu vurğulamışdır. Vygotsky'nin “Proksimal inkişaf zonasının” nəzəriyyəsi, şagirdin öz səviyyəsindən bir az yüksək olan tapşırıqları başa düşməkdə və həll etməkdə müəllimlərin və ya yaşıdlarının köməyinin vacibliyini göstərir. Əsas prinsiplər - Fəal öyrənmə: Konstruktivizm, öyrənənləri yalnız məlumatı qəbul edən deyil, onu fəal şəkildə quraraq öyrənən subyektlər kimi qəbul edir. Öyrənənlər, əvvəlki bilikləri və təcrübələrini əsasında yeni bilikləri əldə edirlər. Bu yanaşmada, öyrənmə prosesində müəllimin rolu yalnız yönləndirici və köməkçi olmaqdır, öyrənən isə prosesin mərkəzindədir. - Öyrənənlərin mərkəziliyi: Konstruktivizm, şagirdlərin öz təcrübələrini və fərdi ehtiyaclarını nəzərə alaraq öyrənmələrini vacib sayır. Bu yanaşma, tədrisin şagirdlərə uyğunlaşdırılmasını və onların biliklərini inşa etmələrini təmin edir. - Sosial və mədəni kontekst: Lev Vygotsky'nin təsiri ilə sosial və mədəni mühitin öyrənmə prosesində əhəmiyyəti qeyd olunur. Konstruktivizmin sosial aspekti, dilin, qarşılıqlı əlaqələrin və sosial mühitin şagirdlərin öyrənməsində mühüm rol oynadığını göstərir. Bu yanaşmada, müzakirələr, qrup işləri və sosial qarşılıqlı əlaqələr öyrənmənin ayrılmaz hissəsidir. - Düşünmə və problemə həll yanaşması: Konstruktivizmdə, şagirdlər yalnız nəzəri biliklər əldə etmirlər, həmçinin öz öyrəndikləri məlumatları real həyatda tətbiq edərək problemləri həll etməyi öyrənirlər. Bu yanaşma, kritik düşünmə və problemlə qarşılaşan şagirdlərin müstəqil şəkildə qərar verməsini təmin edir. Konstruktivizmin təhsil sahəsində tətbiq edilməsi müxtəlif tədris metodları və yanaşmalarını əhatə edir. Bu metodların əsas məqsədi şagirdlərin fəal öyrənmə prosesinə cəlb edilməsidir. Bunlara aşağıdakılar daxildir: - Problem yönümlü öyrənmə (PBL): Şagirdlər real dünyada qarşılaşa biləcəkləri problemləri həll edərək öyrənirlər. Bu yanaşma, onları yalnız nəzəri biliklər deyil, həm də bu bilikləri praktiki vəziyyətlərdə tətbiq etməyi öyrədir. PBL, təhlil etmə, tənqidi düşünmə və analitik qabiliyyətləri inkişaf etdirir. Kooperativ öyrənmə: Şagirdlər qruplarda çalışaraq qarşılıqlı müzakirələr aparır və birgə öyrənirlər. Bu yanaşma, şagirdlərə digər insanlardan öyrənmək, fikirləri paylaşmaq və komanda şəklində işləmək bacarıqlarını inkişaf etdirir. - Konstruktor yanaşması: Şagirdlər öz əvvəlki biliklərinə əsaslanaraq yeni bilikləri qururlar. Bu yanaşma, şagirdlərin öz təcrübələrini şəbəkələşdirməsinə, daha əvvəl öyrəndikləri mövzuları birləşdirməsinə və özündə mənalı bir sistem yaratmasına kömək edir. - Eksperiment və araşdırma: Şagirdlər öz öyrəndikləri mövzularla bağlı eksperimentlər və araşdırmalar apararaq öyrənirlər. Bu metod, biliklərin praktiki tətbiqini və sınaqdan keçirilməsini təşviq edir.

İstinadlar

https://en.wikipedia.org/wiki/Constructivism_(philosophy_of_education)

https://www.simplypsychology.org/constructivism.html

https://www.buffalo.edu/catt/teach/develop/theory/constructivism.html

https://www.nu.edu/blog/what-is-constructivism-in-education/

https://www.wgu.edu/blog/what-constructivism2005.html

https://elmlearning.com/hub/learning-theories/constructivism/

https://www.researchgate.net/publication/330060118_Constructivism_in_Education_Concepts_Methodologies_Tools_and_Applications

https://srcd.onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/cdev.13019

https://research.ou.nl/en/publications/why-minimal-guidance-during-instruction-does-not-work-an-analysis

http://act-r.psy.cmu.edu/papers/misapplied.html

Tarix : 22 yanvar 2025