Kaliforniya kondoru (Gymnogyps californianus) - "Yeni Dünya" leş yeyənləri ailəsinə aid olan, Şimali Amerikanın ən böyük quru quşu. Taksonomiya Kaliforniya kondoru ilk dəfə 1797-ci ildə ingilis təbiətşünası Corc Şou tərəfindən "Vultur californianus" adı ilə təsvir edilmişdir. Növün tip nümunəsi Vankuver ekspedisiyası zamanı Arçibald Menzis tərəfindən "Kaliforniya sahilindən" toplanmışdır. Əvvəlcə And kondoru ilə eyni cinsdə təsnif edilsə də, And kondorunun fərqli işarələri, bir qədər uzun qanadları və kiçik heyvanları öldürərək yemək meyli səbəbilə Kaliforniya kondoru öz monofiletik cinsinə daxil edildi. Cinsin adı olan "Gymnogyps" yunan dilində "çılpaq" və ya "tüksüz" mənasını verən "gymnos" və "leş quşu" mənasını verən "gyps" sözlərindən götürülmüşdür. Növün adı olan "californianus" isə onun Kaliforniyada yayılması ilə bağlıdır. "Kondor" sözü isə keçua dilindəki "kuntur" sözündən götürülmüşdür. Təsvir Yetkin Kaliforniya kondoru qara rəngli olub, qanadlarının alt tərəfində böyük üçbucaq şəklində ağ ləkələr var. Ayaqları və dırnaqları boz, dimdiyi fil sümüyü rəngində, boynunun ətrafında qara lələklər və qəhvəyi-qırmızı gözləri var. Cavan fərdlər əsasən tünd qəhvəyi rəngdədir və başları qaradır. Uçuş lələklərinin alt tərəfində ağ əvəzinə boz ləkələr var. Kondorun başı demək olar ki, tüksüzdür, bu da leşlə qidalanarkən təmiz qalmasına kömək edir. Baş və boyun dərisi emosional vəziyyətdən asılı olaraq qırmızımtıl rəng ala bilir. Dəri rəngi sarımtıldan parlaq qırmızı-narıncıya qədər dəyişir. Quşların həqiqi səs çıxarma orqanları yoxdur, yalnız çox yaxın olduqda hiss edilən bir neçə tısıltı və ya qışqırıq səsi çıxara bilirlər. Dişi kondor erkəkdən kiçikdir, bu, yırtıcı quşlar arasında nadir hallarda müşahidə edilən bir xüsusiyyətdir. Ümumi uzunluq 109-140 sm, qanad aralığı isə 2,49-3 m arasında dəyişir. Çəkisi 7-14,1 kq arasında olub, orta çəki 8-9 kq təşkil edir. Kaliforniya kondoru Şimali Amerikada ən geniş qanad aralığına malik quşdur. Yalnız trubaç qu quşu və təqdim edilmiş sessiz qu quşu bədən uzunluğu və çəkisi ilə kondordan üstündür. Amerika ağ pelikanı və durna da kondordan daha uzun bədənə malikdir. Kondorlar o qədər böyükdür ki, uzaqdan kiçik bir təyyarə ilə qarışdırıla bilər. Yaşayış yeri Kaliforniya kondoru qayalıq kolluqlarda, iynəyarpaqlı meşələrdə və palıd savannalarında yaşayır. Tez-tez qayalıqlar və ya böyük ağaclar yaxınlığında tapılır, çünki bu yerləri yuva üçün istifadə edir. Fərdi quşlar geniş ərazilərdə hərəkət edir və leş axtarışında 250 km məsafə qət edə bilər. Davranış Kaliforniya kondoru əsasən süzülərək uçur. Quşlar yerə qalxdıqdan sonra orta yüksəkliyə çatdıqda əsasən süzülür, bəzən bir qanad çırpma olmadan uzaq məsafələr qət edir. Yüksək yerlərdə qalmağı üstün tutur, çünki bu yerlərdən böyük qanad çırpma tələb etmədən uçmağa başlaya bilər. Tez-tez qayalıqlar yaxınlığında süzülərək uçarkən görülür, isti hava axınlarından istifadə edərək yüksəklikdə qalır. Kondorun uzun ömür müddəti var və 60 ilə qədər yaşaya bilər. Çoxalma Kondorlar 6 yaşında cinsi yetkinliyə çatdıqda cütləşməyə başlayır. Erkək kondor cütləşmə rəqsi edir, başını qırmızı rəngə çevirir və boyun lələklərini şişirdir. Sonra qanadlarını açır və dişiyə yaxınlaşır. Dişi başını aşağı salaraq erkyi qəbul edərsə, cütlük ömür boyu bərabər qalaraq çoxalırlar. Cütlər mağaralarda və ya qaya yarıqlarında sadə yuva qurur, xüsusilə yaxınlıqda ağaclar və eniş üçün açıq sahələr olan yerləri seçirlər. Cütləşən dişi hər iki ildən bir mavi-ağ rəngli bir yumurta qoyur. Yumurta təxminən 280 qram ağırlığında və 90-120 mm uzunluğunda, 67 mm enindədir. Yumurtalar hər iki valideyn tərəfindən 53-60 gün inkubasiyadan sonra çatlayır. Balalar gözləri açıq doğulur və bəzən qabıqdan tam çıxmaq üçün bir həftəyə qədər vaxt tələb edir. Qidalanma Vəhşi kondorlar geniş ərazilərdə hərəkət edir, tez-tez leş axtarışında gündə 250 km məsafə qət edir. Növün ilk dövrlərində Kaliforniya kondorunun "Pleistosen" megafaunasının leşləri ilə qidalandığı düşünülür. Onlar hələ də maral, keçi, qoyun, eşşək, at, donuz, puma, ayı və ya mal-qara kimi böyük məməli heyvanların leşlərini üstün tutur. Alternativ olaraq, dovşan, sincab və çaqqal kimi kiçik məməlilərin, balina və Kaliforniya dəniz şirləri kimi su məməlilərinin və ya somon balıqlarının leşləri ilə də qidalana bilər. Qorunma Kaliforniya kondorunun qorunması layihəsi ABŞ tarixində ən bahalı növ qorunması layihələrindən biri ola bilər. İkinci Dünya Müharibəsindən bəri 35 milyon dollardan çox xərclənib. 2007-ci ilə qədər kondor qorunması proqramının illik dəyəri təxminən 2 milyon dollar idi. Bərpa planı Kondorların sayı azalmağa davam etdikcə, quşlar üçün qapalı şəraitdə yetişdirmə proqramı başlamaq fikri ortaya çıxdı. Bu plana qarşı çıxanlar, kondorların azadlıq hüququna malik olduğunu və bütün kondorların tutulmasının növün davranışını dəyişəcəyini və dəyərinin çox yüksək olduğunu iddia edirdi. Layihə ABŞ hökuməti tərəfindən təsdiqləndi və "ABŞ Balıq və Vəhşi Təbiət Xidməti" 1979-cu ildə "Kaliforniya Kondor Bərpa Proqramını" qurdu. Qalan vəhşi kondorların tutulması 1987-ci il Pasxa günü, son vəhşi kondor AC-9 tutulduqda başa çatdı.
https://defenders.org/wildlife/california-condor?s_src=3WDW1900PJXXX&s_subsrc=googlegrant&gad_source=1&gclid=CjwKCAiA74G9BhAEEiwA8kNfpWltVU2IxJCMFBz1cIAfxBeS4hP0KXx31XIkHEiAqI00RErNjKaU4xoCmtcQAvD_BwE
https://en.wikipedia.org/wiki/California_condor
https://ebird.org/species/calcon
https://peregrinefund.org/explore-raptors-species/vultures/california-condor
https://datazone.birdlife.org/species/factsheet/california-condor-gymnogyps-californianus
https://www.friendsofcondors.org/?gad_source=1&gclid=CjwKCAiA74G9BhAEEiwA8kNfpY2Of4TCZ5_IfLh1NywFryf22o0EQPNe4PlM1LhVqny_-pdSURWZ6RoCgr8QAvD_BwE
https://www.bbc.com/future/article/20241127-bringing-back-californias-mighty-condor
https://www.ehn.org/the-california-condor-s-remarkable-journey-from-the-brink-of-extinction-2668528859.html?gad_source=1&gclid=CjwKCAiA74G9BhAEEiwA8kNfpVxWbfP-9yQNLmEnkT6CRBDaJdod4os6DvJCFYOoByVGrmGAFuaFqhoCiAwQAvD_BwE
https://birdsoftheworld.org/bow/species/calcon/cur/introduction
https://biologicaldiversity.org/species/birds/California_condor/index.html?gad_source=1&gclid=CjwKCAiA74G9BhAEEiwA8kNfpZqWjjFkC5DkV8vst5gFURg9nM8w3Vi2phIm0Ms6rhUuye7qAfMPJBoC0yMQAvD_BwE
https://peregrinefund.org/projects/california-condor
https://www.audubon.org/field-guide/bird/california-condor
https://www.nps.gov/pinn/learn/nature/california-condor-information.htm
https://www.allaboutbirds.org/guide/California_Condor/id
https://www.fws.gov/species/california-condor-gymnogyps-californianus
https://www.nps.gov/pinn/learn/nature/condor.htm
Tarix : 4 fevral 2025
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
