Juri Lotman (1922–1993) — Sovet və rus ədəbiyyatşünası, mədəniyyətşünas, semiotik və nəzəriyyəçi. O, xüsusilə ədəbiyyat, dil və mədəniyyətin strukturlarını öyrənməkdəki orijinal yanaşmaları ilə tanınır. Lotman, dilin və mədəniyyətin təhlilində semiotik yanaşmaların öncüllərindən biri olmuşdur və bu sahədəki əhəmiyyətli tədqiqatları ilə geniş tanınmışdır. Həyatı və təhsili Juri Lotman 1922-ci ildə, Estoniyanın Tartu şəhərində anadan olmuşdur. O, Tartu Universitetində təhsil almış və burada filologiya üzrə ixtisaslaşmışdır. Gənc yaşlarından ədəbiyyat və mədəniyyətə olan marağı onu bu sahədəki tədqiqatlara yönəltmişdir. Sovet dövründə, Lotman həm müstəqil alim, həm də təhsil sahəsindəki rəhbər işlərində böyük rol oynamışdır. O, Tartu Universitetində işləyərkən, xüsusən mədəniyyətin və ədəbiyyatın semiotik analizinə dair apardığı araşdırmalarla məşhurlaşmışdır. Semiotiğin əsasları və Lotmanın nəzəriyyələri Lotman, semiotika (işarə və simvolların öyrənilməsi) sahəsindəki əhəmiyyətli nəzəriyyələrdən biri olan "mədəniyyətin semiotikası"nı inkişaf etdirmişdir. Onun fikrincə, mədəniyyət, işarələr və simvollar sistemi kimi fəaliyyət göstərir və insanların gündəlik həyatında istifadə olunan bütün simvollar (dil, ədəbiyyat, incəsənət, sosial davranışlar və sair) mədəniyyətin dilini təşkil edir. Lotman, mədəniyyəti yalnız müəyyən bir cəmiyyətin dili ilə əlaqələndirməklə kifayətlənmir, eyni zamanda mədəniyyətlərarası əlaqələri, müxtəlif mədəni sistemlərin qarşılıqlı təsirlərini və mədəniyyətlərarası dialogu da nəzərə alırdı. O, mədəniyyətin dəyişkən və inkişaf edən bir proses olduğunu vurğulamış və bu dəyişiklikləri semiotik işarələr vasitəsilə izah etmişdir. Mədəniyyət və ədəbiyyatın təhlili Lotman, ədəbiyyatın və mədəniyyətin strukturlarını öyrənərkən, mədəniyyətin dinamikliyini və qarşılıqlı əlaqələrini izah etməyə çalışmışdır. O, ədəbiyyatın yalnız estetik dəyəri ilə deyil, həm də onun strukturunun və təməl quruluşlarının mədəniyyətdəki roluna diqqət yetirirdi. Lotman, ədəbiyyatın və sənətin həmçinin sosial və mədəni normaya necə təsir etdiyini təhlil etmiş və bunu semiotik nəzəriyyələr vasitəsilə izah etmişdir. Onun məşhur əsərlərindən biri olan "Mədəniyyətin Semiotiği" adlı kitabında, o, mədəniyyətin işarə sistemini və onun inkişafını, müxtəlif mədəniyyətlərdəki strukturları təhlil edərək göstərmişdir. Lotman, mədəniyyəti müasir dünya və keçmiş arasında bir körpü olaraq görürdü və mədəniyyətlərarası əlaqələri başa düşmək üçün işarə və simvolların təhlilini çox mühüm hesab edirdi. Tartu Məktəbi və əhəmiyyəti Juri Lotman, həmçinin "Tartu Məktəbi" olaraq bilinən semiotik məktəbinin əsasını qoyanlardan biridir. Bu məktəb, mədəniyyətin və ədəbiyyatın təhlilində yeni yanaşmalar təqdim etdi. Tartu Məktəbi, mədəniyyətin simvolik və semiotik tərəflərini öyrənməyə əsaslanır və Lotman bu məktəbin inkişafında mühüm rol oynamışdır. Məktəb, mədəniyyətin strukturunu və onun fəaliyyətini dərinləşdirərək təhlil edən bir yanaşma təqdim etmişdir. Lotman, Tartu Məktəbinin aparıcı nümayəndəsi olaraq, semiotik nəzəriyyələri yalnız ədəbiyyatla deyil, ümumiyyətlə mədəniyyətin hər sahəsində tətbiq etməyə çalışmışdır. Onun apardığı işlər, bu məktəbin dünya səviyyəsində tanınmasına və inkişafına səbəb olmuşdur. Əsas əsərləri - "Mədəniyyətin Semiotiği" — Lotmanın ən tanınmış və əhəmiyyətli əsərlərindən biridir. Bu əsərdə o, mədəniyyətin strukturlarını, işarələrini və simvollarını təhlil etmişdir. - "Yazının və mədəniyyətin semiotikası" - "Rusiya ədəbiyyatının semiotikası" - "İntellektual tarix və mədəniyyətin analizi" — Bu əsərində Lotman, mədəniyyətin inkişafını və onun müxtəlif dövrlərdəki dəyişikliklərini təhlil etmişdir. Bu əsərlər, yalnız rus ədəbiyyatına deyil, həm də ümumiyyətlə mədəniyyət və dilə dair təhlillər aparmaq istəyən alimlər və tədqiqatçılar üçün çox mühüm mənbələr olmuşdur. Təsiri və mirası Juri Lotman, yalnız Sovet və Rusiya ədəbiyyatında deyil, ümumilikdə mədəniyyətin öyrənilməsi sahəsində də dərin təsir göstərmişdir. Onun apardığı tədqiqatlar, mədəniyyətin və ədəbiyyatın semiotik təhlilini müasir elmdə geniş yaymış və bu sahədə yeni yanaşmaların inkişafına səbəb olmuşdur. Lotman, mədəniyyətin dərin strukturlarını və onların qarşılıqlı təsirini anlamamızda böyük rol oynamış və mədəniyyətin anlaşılmasına yeni yanaşmalar gətirmişdir. Juri Lotman, mədəniyyətin semiotik təhlilindəki təməl yanaşmaları və apardığı əhəmiyyətli tədqiqatlarla dünya mədəniyyəti və ədəbiyyatına mühüm töhfələr vermişdir. Onun əsərləri, yalnız ədəbiyyatşünaslıq və semiotika sahəsində deyil, həm də sosial elmlər və mədəniyyətşünaslıq sahələrində dərin təsir göstərmişdir. Lotman, həmçinin, "Tartu Məktəbi"nin inkişafında əvəzsiz rol oynamış və bu məktəb müasir mədəniyyət araşdırmalarının təməlini qoymuşdur.
https://en.wikipedia.org/wiki/Juri_Lotman
https://monoskop.org/Yuri_Lotman
https://www.researchgate.net/publication/358029978_Juri_Lotman_in_English_A_bibliography
https://www.tlu.ee/en/juri-lotman-semiotics-repository
https://ut.ee/en/content/juri-lotman-and-semiotics-culture
https://filosofia.dickinson.edu/encyclopedia/lotman-yuri/
https://www.amazon.com/Books-Juri-Lotman/s?rh=n%3A283155%2Cp_27%3AJuri%2BLotman
Tarix : 4 mart 2025
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
