İnsan səhvi – Fərdlərin bilmədən etdiyi, qəzalara, uğursuzluqlara və ya sistemlərin qeyri-effektivliyinə səbəb ola biləcək səhvlər. Mahiyyəti Bu anlayış psixologiya, mühəndislik, təhlükəsizlik elmi, insan faktorları və təşkilati davranış kimi sahələrdə geniş öyrənilir. İnsan səhvlərinin araşdırılması sistem dizaynını təkmilləşdirmək, riskləri azaltmaq və təhlükəsizliyi artırmaq məqsədi daşıyır. Bu anlayış aviasiya, tibb, sənaye əməliyyatları və informasiya texnologiyaları kimi sahələrdə xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. İnsan səhvi, bir fərdin gözlənilən və ya nəzərdə tutulmuş performansdan sapması nəticəsində baş verir. Psixoloji və əməliyyat xarakteristikalarına əsasən, insan səhvləri müxtəlif kateqoriyalara bölünür. 1. Sürüşmələr və unutqanlıq (İcra səhvləri) Bu səhvlər, fərdin bir hərəkəti düzgün yerinə yetirə bilməməsi və ya diqqətsizlik və ya yaddaş çatışmazlığı səbəbindən onu unutması nəticəsində baş verir. Sürüşmələr (slips) – Şüurlu olaraq düzgün qərar qəbul edilməsinə baxmayaraq, səhv icra edilən hərəkətlər (məsələn, səhv düyməyə basmaq). 2. Səhvlər (Planlaşdırma xətaları) Səhvlər, düzgün qərar qəbul edilməməsi və ya planlaşdırma mərhələsində yanlış yanaşmaların tətbiq olunması nəticəsində baş verir. Onlar iki əsas növə bölünür: Qayda əsaslı səhvlər – Mövcud qaydaların və prosedurların yanlış tətbiqi (məsələn, köhnəlmiş təhlükəsizlik protokolundan istifadə etmək). Bilik əsaslı səhvlər – Təcrübə və ya bilik çatışmazlığı səbəbindən baş verən səhvlər (məsələn, xəstəyə səhv diaqnoz qoymaq). Unutqanlıq (lapses) – Yaddaş problemləri səbəbindən mühüm addımların atlanması (məsələn, avadanlığı söndürməyi unutmaq). 3. Qəsdən edilən qayda pozuntuları Bu cür səhvlər, fərdlərin qaydaları bilərəkdən pozması nəticəsində baş verir. Qayda pozuntuları üç əsas kateqoriyaya bölünür: Adi pozuntular – İş mühitində vərdiş halına gələn qayda pozuntuları. Situasiya pozuntuları – Mövcud şəraitə uyğun olmayan qaydaların pozulması. İstisna pozuntuları – Fövqəladə hallar zamanı qaydaların bilərəkdən pozulması. İnsan səhvləri psixoloji, ekoloji və sistem faktorlarının təsiri ilə formalaşır. 1. Psixoloji faktorlar Diqqət və qavrayış problemləri – Yorğunluq, diqqət dağınıqlığı və ya həddindən artıq məlumat yükü səhvlərə səbəb ola bilər. Yaddaş məhdudiyyətləri – İnsan beyni müəyyən həcmdə məlumatı saxladığı üçün bəzi addımlar unudula bilər. Qərarvermə qərəzləri – İnsanlar tez-tez səhv nəticələrə gətirib çıxaran qərəzlərdən (məsələn, təsdiqləmə qərəzi və ya həddindən artıq inam) təsirlənir. 2. Ətraf mühit və təşkilati faktorlar İş mühitinin şəraiti – Zəif işıqlandırma, yüksək səs-küy və ergonomikanın zəif olması səhvlərin baş vermə ehtimalını artırır. İş yükü və yorğunluq – Həddindən artıq iş yükü və stress insan səhvlərinin tezliyini artırır. Təlim və təcrübə – Kifayət qədər təlim və təcrübənin olmaması səhv qərarların qəbul olunmasına səbəb ola bilər. 3. Sistem və dizayn faktorları İstifadəçi interfeysi dizaynı – Qarışıq və anlaşılmaz interfeyslər istifadəçi səhvlərinə səbəb ola bilər. Kommunikasiya problemləri – Səhv anlaşılan və ya qeyri-dəqiq məlumatlar səhvlərə gətirib çıxarır. Mürəkkəb prosedurlar – Aşırı mürəkkəb qaydalar və prosedurlar işçilərin çaşmasına səbəb ola bilər. İnsan səhvinin müxtəlif sahələrdə rolu 1. Aviasiya Aviasiya sahəsində insan səhvi qəzaların əsas səbəblərindən biridir. Pilot səhvləri, səhv ünsiyyət və texniki qulluqda buraxılan səhvlər uçuş hadisələrinə səbəb ola bilər. Təhlükəsizlik tədbirləri, məsələn, yoxlama siyahıları, avtomatlaşdırma və ekipaj resurs idarəetməsi (CRM) bu səhvlərin azaldılmasına kömək edir. 2. Tibb Sahəsi Tibbdə səhvlər, yanlış diaqnoz, dərman səhvləri və cərrahi səhvlər kimi hallarla özünü göstərə bilər. Elektron səhiyyə sistemləri, standartlaşdırılmış prosedurlar və tibbi personal üçün daha yaxşı təlim metodları səhvləri azaltmağa kömək edir. 3. Sənaye və iş təhlükəsizliyi İstehsalat və tikinti sahələrində insan səhvləri iş qəzalara səbəb ola bilər. Təhlükəsizlik protokollarının tətbiqi, işçilərin təlimi və ergonomikanın təkmilləşdirilməsi bu riskləri azaldır. 4. İnformasiya texnologiyaları və kibertəhlükəsizlik İnsan səhvi kiber təhlükəsizlik pozuntularının əsas səbəblərindən biridir. Zəif şifrələr, fişinq hücumlarına düşmə və sistemlərin səhv konfiqurasiyası məlumat sızıntılarına səbəb ola bilər. İstifadəçi təlimi, çoxmərhələli autentifikasiya və daha təhlükəsiz proqram dizaynı bu riskləri minimuma endirir.
https://en.wikipedia.org/wiki/Human_error
https://archive.org/details/humanerror0000reas
chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://www.standards.doe.gov/standards-documents/1000/1028-BHdbk-2009-v1/@@images/file
https://en.wikipedia.org/wiki/Jens_Rasmussen_(human_factors_expert)
https://books.google.az/books?id=i2xRAAAAMAAJ&q=10:+0471011983&redir_esc=y
https://web.archive.org/web/20140927003111/http://www.icma-web.org.uk/06-9_mort.html
chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://www.osti.gov/servlets/purl/4175026
https://bluedragonrootcause.com/management-oversight-and-risk-tree/
https://web.archive.org/web/20141009065155/http://www.hf.faa.gov/Workbenchtools/default.aspx?rPage=Tooldetails&subCatId=43&toolID=313
https://web.archive.org/web/20141009065144/http://www.hf.faa.gov/Workbenchtools/default.aspx?rPage=Tooldetails&subCatId=43&toolID=71
https://web.archive.org/web/20130220165821/http://www.hf.faa.gov/Workbenchtools/default.aspx?rPage=Tooldetails&subCatId=41&toolID=7
https://web.archive.org/web/20130220165826/http://www.hf.faa.gov/Workbenchtools/default.aspx?rPage=Tooldetails&subCatId=41&toolID=82
https://web.archive.org/web/20130220165833/http://www.hf.faa.gov/Workbenchtools/default.aspx?rPage=Tooldetails&subCatId=41&toolID=111
https://web.archive.org/web/20130220165848/http://www.hf.faa.gov/Workbenchtools/default.aspx?rPage=Tooldetails&subCatId=41&toolID=256
https://www.researchgate.net/publication/327212150_Position_Paper_NATO_Conference_on_Human_Error_Bellagio_Italy_September_1983
https://web.archive.org/web/20130220165840/http://www.hf.faa.gov/Workbenchtools/default.aspx?rPage=Tooldetails&subCatId=41&toolID=149
https://www.sciencedirect.com/topics/social-sciences/human-error
https://www.hse.gov.uk/humanfactors/topics/humanfail.htm
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC1117770/
https://psychsafety.com/psychological-safety-human-error/
https://www.interaction-design.org/literature/topics/human-error?srsltid=AfmBOorQvh70BCtxsUTsFakfypxwKJ9P1xchJk1Sdvbc__hAYupONclZ
https://www.interaction-design.org/courses/hci-thought-and-emotion
https://www.interaction-design.org/literature/article/human-error
https://www.learngxp.com/good-manufacturing-practices-cgmp/the-top-7-how-to-reduce-manufacturing-human-error/
https://etactics.com/blog/human-error-and-cybersecurity
https://www.spiceworks.com/tech/it-careers-skills/guest-article/human-error-management/
https://www.thefdagroup.com/blog/an-informed-guide-to-human-error-in-capa
https://www.breachsense.com/blog/data-breach-human-error/
https://www.idagent.com/blog/human-error-cant-be-stopped-but-the-risk-can-be-mitigated/
https://www.dozuki.com/blog/best-methods-to-reduce-human-error-in-manufacturing
https://fastercapital.com/content/Human-error--Human-Error-Unveiled--Insights-from-the-Error-Principle.html
https://www.aegis.com.my/human-error-biggest-threat/
Tarix : 31 yanvar 2025
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
