Görünməz Əl nəzəriyyəsi - Bazar iştirakçılarının şəxsi maraqlarının cəmiyyətin ümumi mənafeyinə necə xidmət etdiyini göstərən metafora. Adam Smit (1723-1790), iqtisadi nəzəriyyənin ən əhəmiyyətli fiqurlarından biri olaraq, bazar iqtisadiyyatının fəaliyyətini izah edən və bu sahədəki bir çox fikirləri ilə indiki dövrün iqtisadiyyatına istiqamət verən məşhur nəzəriyyəçi və filosofdur. Onun "Görünməz Əl" nəzəriyyəsi iqtisadi sistemin təməl prinsiplərindən biridir və bazarın öz-özünü tənzimləmək qabiliyyətini izah edir. Bu nəzəriyyə həm iqtisadi siyasətçilər, həm də akademiklər tərəfindən geniş müzakirə edilmiş, həmçinin bir çox iqtisadi modelin əsası olmuşdur. Görünməz Əl mexanizmi, fərdlərin şəxsi maraqlarını yerinə yetirməklə cəmiyyətin ümumi rifahını necə artırdıqlarını izah edir və bu, bazar iqtisadiyyatının necə işlədiyini başa düşmək üçün fundamental bir anlayışdır. Mahiyyəti və izlədiyi mexanizm Adam Smitin "Görünməz Əl" nəzəriyyəsi iqtisadiyyatın iş prinsipini və bunun cəmiyyətin ümumi rifahına necə töhfə verdiyini izah edir. Əsasən, bazar sistemində fərdlərin öz şəxsi mənfəətini güdməsi nəticəsində ortaya çıxan müsbət sosial nəticələri ifadə edir. İnsanlar şəxsi maraqlarını təmin etmək üçün bazara daxil olduqda, onlar əslində birbaşa və ya dolayısıyla cəmiyyətə xidmət edirlər. Hər bir fərd öz marağını təmin edərkən, bəzən heç fərqində olmadan, bazarda tələbin və təklifin uyğunlaşdırılması, qiymətlərin müəyyən edilməsi, məhsul və xidmətlərin daha keyfiyyətli və sərfəli olmasını təmin edir. Bu proses nəticəsində bazar öz-özünü tənzimləyir və nəticədə cəmiyyətin ümumi rifahı artır. Smitin fikrincə, insanların və müəssisələrin hərəkətləri qeyri-şüurlu şəkildə bir növ "görünməz əlin" istiqamətinə yönəlir ki, bu da iqtisadi sistemin tənzimlənməsini təmin edir. Görünməz Əl, əslində, bazar iştirakçılarının şəxsi maraqlarının cəmiyyətin ümumi mənafeyinə necə xidmət etdiyini göstərən metaforadır. Əsas prinsipləri və iqtisadiyyatdakı yeri 1. Şəxsi maraqların cəmiyyətə faydası: Adam Smitin ən məşhur fikirlərindən biri, fərdlərin öz şəxsi maraqlarını güdməsi nəticəsində cəmiyyətin ümumi rifahının artmasıdır. Bazar iştirakçıları, öz mənfəətini artırmaq məqsədilə məhsul və xidmətlərin istehsalına, satılmasına və alqı-satqısına qoşulurlar. Bu, bazarda rəqabət yaradaraq məhsul və xidmətlərin qiymətlərinin aşağı düşməsinə, keyfiyyətinin isə artmasına səbəb olur. Beləliklə, bazar özünü tənzimləyərək, həm istehsalçının, həm də istehlakçının faydalarını artırır. 2. Rəqabət və resursların effektiv istifadəsi: Rəqabət iqtisadi sistemin təməl prinsipidir və hər bir fərd və ya müəssisə öz məhsulunu bazarda ən yaxşı qiymətə təqdim etmək üçün mübarizə aparır. Bu, resursların daha effektiv istifadə olunmasına səbəb olur, çünki rəqabət, daha yaxşı məhsul istehsalını və daha sərfəli qiymətləri təmin edir. 3. Təklif və tələb Qanunu: Bazar mexanizmi, təklifin və tələbin qarşılıqlı şəkildə bazarda qiymətləri və istehsalı tənzimləməsinə imkan verir. Tələb artdıqca qiymətlər yüksəlir, təklif isə ona uyğunlaşır. Bu proses öz-özünü tənzimləyən mexanizmlərlə bazarda tarazlıq yaradır. 4. İnnovasiya və iqtisadi inkişaf: Smitin nəzəriyyəsi yalnız bazarın tənzimlənməsinə deyil, həm də innovasiyanın iqtisadi inkişafla əlaqəsinə diqqət yetirir. Rəqabət mühitində müəssisələr yeniliklər təqdim etməyə, yeni texnologiyaları tətbiq etməyə və məhsul və xidmətlərin keyfiyyətini artırmağa çalışırlar. Bu, ümumilikdə iqtisadi inkişafı sürətləndirir və cəmiyyətin həyat səviyyəsini yüksəldir. Tənqidləri və sərhədlər 1. Bazarın ədalətsizliyi: Smitin nəzəriyyəsi fərdlərin öz şəxsi maraqlarını güdməklə cəmiyyətə xidmət etdiklərini göstərsə də, bəzi tənqidçilər bazar iqtisadiyyatının bəzən sosial ədalətsizliyə səbəb ola biləcəyini vurğulayır. Bazarın tənzimlənməsi yalnız zənginlərə və böyük şirkətlərə xeyir gətirə bilər, beləliklə, sosial təbəqələr arasında fərqlər arta bilər. 2. Eksternal təsirlər: Nəzəriyyə bazar iştirakçılarının yalnız öz mənfəətlərini güdmələrini əsas götürür. Lakin bu yanaşma eksternal təsirləri nəzərə almır. Eksternal təsirlər (məsələn, ətraf mühitin çirklənməsi) bazar fəaliyyəti nəticəsində ortaya çıxa bilər və bunlar bazar mexanizmləri ilə tənzimlənə bilməz. Bu vəziyyət dövlət müdaxiləsi tələb edir. 3. Monopoliya və bazar gücü: Bazarda rəqabət ideal olsa da, bəzi hallarda böyük şirkətlər bazar gücünü ələ keçirərək monopoliya vəziyyəti yarada bilər. Monopoliyalar bazarda qiymətləri süni şəkildə yüksəldərək istehlakçıları zərərli vəziyyətə sala bilər. Bu, Görünməz Əl nəzəriyyəsinin həyata keçirilməsi zamanı yaranan digər bir problem olaraq qəbul edilir. Dövlətin rolu 1. Hüquqi çərçivənin yaradılması: Dövlət, mülkiyyət hüquqlarını qorumaq və iqtisadi fəaliyyətin ədalətli şəkildə həyata keçirilməsini təmin etmək üçün hüquqi bazanı yaratmalıdır. 2. İctimai malların təminatı: Dövlət, bəzi əsas xidmətlərin və infrastrukturların təmin edilməsində önəmli rol oynayır. Məsələn, hər hansı bir ölkənin təhlükəsizliyi və təhsil sistemi dövlət tərəfindən təmin edilməlidir. 3. Monopoliyaların qarşısının alınması: Dövlət bazarda ədalətli rəqabəti təmin etməli və monopoliya gücünün qarşısını almalıdır.
https://www.investopedia.com/terms/i/invisiblehand.asp
https://www.pazarlamasyon.com/adam-smith-in-gorunmez-el-fikri-nedir
https://www.businessinsider.com/personal-finance/investing/invisible-hand
https://study.com/academy/lesson/invisible-hand-in-economics-definition-theory.html
Tarix : 30 noyabr 2024
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
