Gell-Mann Amneziyası - Amerikalı fizik Murray Gell-Mann tərəfindən müşahidə edilən və adlandırılan psixoloji fenomen. Bu termin məşhur yazıçı Michael Crichton tərəfindən populyarlaşdırılmışdır. Xüsusiyyətləri İnsan bir xəbər məqaləsini oxuyur və bu məqalənin onun yaxşı bildiyi bir mövzu haqqında olduğunu görür. Məqalədəki məlumatların səhv, çaşdırıcı və ya qeyri-dəqiq olduğunu dərhal başa düşür. Lakin həmin şəxs eyni qəzetdə başqa bir mövzuda (özünün çox da yaxşı bilmədiyi bir sahədə) oxuduğu xəbərləri etibarlı və dəqiq hesab edir. Bu, insanın əvvəlki təcrübəsini unutması və mənbəyə yenidən güvənməyə davam etməsi ilə xarakterizə olunur. Bu fenomen, insanların mediaya qarşı tənqidi düşünməyi unuda bildiyini və məlumatın mənbəyindən asılı olmayaraq hər dəfə yenidən güvənə biləcəyini göstərir. Gell-Mann amneziyası daha sadə dillə izah edilə bilər: İnsan bir mövzuda yanlış və ya qeyri-dəqiq məlumatla rastlaşdığı mənbəyə qarşı olan etibarını unudur və eyni mənbədən digər mövzularda verilən məlumatlara yenidən inanmağa davam edir. Yəni insan yalnız yaxşı bildiyi mövzuda səhvləri görə bilir. Gell-Mann amneziyası ilə bağlı fərqli fikirlər 1. Mənbənin ixtisaslaşması və sahəyə görə dəyişən etibar: Bəzi insanlar deyə bilər ki, bir mənbənin bir sahədə səhv etməsi onun digər sahələrdə də mütləq səhv edəcəyini göstərmir. Çünki jurnalistlər və ya yazıçılar adətən müəyyən mövzular üzrə ixtisaslaşır. Bir qəzetin elm mövzusunda qeyri-dəqiq olması, onun siyasi və ya iqtisadi mövzularında səhv olacağını ifadə etmir. 2. Oxucunun öz sahəsinə olan həddindən artıq güvəni: Gell-Mann Amneziyası anlayışını müdafiə edənlər oxucunun öz sahəsindəki məlumatı mütləq düzgün hesab etdiyini fərz edir. Amma bəzi hallarda oxucunun öz sahəsindəki yanlış qavrayışlar da mövcud ola bilər. Yəni oxucu məqaləni səhv hesab edə bilər, amma əslində məlumat dəqiqdir. 3. Bütün mənbələrə şübhə ilə yanaşmağın qeyri-realist olması: Bir çox insan üçün hər mənbəni daim tənqidi yanaşaraq oxumaq praktik deyil. Gündəlik həyatda insanlar məlumat axınını süzmək üçün müəyyən mənbələrə güvənməyə məcburdur. Anlayış, bütün mənbələrə skeptik yanaşmağı təklif edir ki, bu da çox vaxt yorucu və real deyil. 4. Geniş məlumatlılıq və etibarın seçici olması: İnsanlar fərqli mövzulara müxtəlif səviyyələrdə bələd olduqlarını bilir və buna görə etibarlı mənbə seçimlərini adaptasiya edə bilirlər. 5. Jurnalistika mühitində təkmilləşmə: Media mənbələrinin bir mövzuda səhv etməsi mütləq onların hər mövzuda qeyri-dəqiq olduğunu göstərmir. Jurnalistika mühitində də təkmilləşmə baş verə bilər. Müəyyən bir mövzuda səhvlərin təkrarlanmaması üçün mənbələr öz strategiyalarını dəyişə və daha yaxşı ekspertlər cəlb edə bilər. Bu qarşı fikirlər Gell-Mann amneziyasını daha balanslı şəkildə dəyərləndirməyə kömək edir və bu anlayışın hər vəziyyətdə tətbiq oluna bilməyəcəyini göstərir. İnsanın məlumatı süzərkən həm tənqidi düşüncədən, həm də praktik yanaşmadan istifadə etməsi vacibdir.
https://www.epsilontheory.com/gell-mann-amnesia/
https://www.johndcook.com/blog/2021/01/18/gell-mann-amnesia/
https://themindcollection.com/gell-mann-amnesia-effect/
https://www.diagnosticimaging.com/view/ubiquity-gell-mann-amnesia-radiology-health-care-beyond
https://medium.com/@addictiondocMD/a-new-corollary-to-the-gell-mann-amnesia-effect-3578a37ed3e9
Tarix : 21 dekabr 2024
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
