Francis Galton (1822–1911) böyük Britaniyalı alim, statistik, etnoloq, psixoloq və təbii elmlər üzrə tədqiqatçı. O, irsi xüsusiyyətlərin və insan davranışının təhlili sahəsində çox mühüm töhfələr vermişdir və statistik metodların inkişafında əhəmiyyətli bir şəxsiyyət olmuşdur. Bununla yanaşı, o, fərdi inkişaf və irsi xarakteristikaların formalaşmasında genetikanın təməlini atmış və bir çox fərqli elmi sahələrdə işlər aparmışdır. Əsas fikirləri və nəzəriyyələri Eugenika və irsiyyət Galton, "eugenika" nəzəriyyəsinin banisi olaraq tanınır. Eugenika, insanların genetik xüsusiyyətlərini təkmilləşdirmək məqsədi ilə irsiyyət məsələlərinin tədqiqi və nəsil seçimi üzərində işlər aparmaqdır. Bu sahədə onun məqsədi, sağlam və üstün nəsillər yaratmaq idi. Galtonun bu nəzəriyyəsi, xüsusilə aşağı təbəqələrin insanlarının cəmiyyətdən kənarlaşdırılması və genetik təkamülün sürətləndirilməsi ideyalarına qarşı geniş tənqidlərə səbəb olmuşdur. Statistika və korrelasiya analizi Francis Galton, statistik analiz və metodların inkişafında çox mühüm işlər görmüşdür. O, korrelasiya (müxtəlif dəyişənlər arasındakı əlaqəni ölçmə) anlayışını inkişaf etdirərək, statistik analizin əsaslarını qoymuşdur. Galton, həmçinin "regression analysis" (regressiya analizi) anlayışını təkmilləşdirərək, verilənlər arasında əlaqələri daha düzgün təhlil etməyə imkan yaratmışdır. Galtonun statistika sahəsindəki ən mühüm ixtiralarından biri, bütün populyasiyanın ortalama göstəricisini tapmaq və fərqlilikləri ölçmək üçün metodların inkişaf etdirilməsidir. Bu, əhalinin tədqiqi və sosial elmlər üçün yeni imkanlar yaratmışdır. Fingerprints (Barmaq İzi) araşdırması Galton, barmaq izlərinin tədqiqi sahəsində də böyük bir yenilikçi idi. O, barmaq izlərinin hər bir insana xas olduğunu və bunun insanların tanınmasında istifadə edilə biləcəyini ilk olaraq göstərmişdir. Onun bu araşdırmaları, forensik elmlər və identifikasiya sahələrində əhəmiyyətli təsirlər yaratmışdır. Əsas əsərləri və tədqiqatları Francis Galton, müxtəlif sahələrdə mühüm əsərlər yazmış və elmi ictimaiyyətdə özünü tanıtmışdır. Ən məşhur əsərləri bunlardır: - "Hereditary Genius" (1869) – bu əsərində Galton, genetik irsiyyətin insan davranışları, qabiliyyətlər və zəka ilə əlaqəsini araşdırmışdır. O, zəka və qabiliyyətlərin irsi xarakterli olduğunu iddia edərək, eugenika sahəsindəki ilkin nəzəriyyələri inkişaf etdirmişdir. - "Inquiries into Human Faculty and Its Development" (1883) – bu kitabda, Galton, insan zehni və qabiliyyətlərinin təkamülü, testlərin tətbiqi, və statistik metodların insan inkişafı üzərindəki rolu mövzusunda tədqiqatlar aparmışdır. - "Fingerprints" (1892) – bu əsərində Galton, barmaq izlərinin insanlar arasında unikal olduğunu və bu məlumatların identifikasiya üçün istifadəsini təsdiqləmişdir. Kitab, forensik tibb və kriminalistik sahələrində geniş tətbiq tapmışdır. Təsiri və mirası Francis Galtonun təsiri çox genişdir və bir çox elmi sahədə dərin izlər buraxmışdır: Eugenika: Galtonun irsiyyət və eugenika sahəsindəki tədqiqatları çox mübahisəli olmuşdur. Bu nəzəriyyə, müəyyən dövrlərdə dövlət siyasətinə təsir etmiş və genetik tədqiqatların inkişafında böyük rol oynamışdır. Statistika: Galtonun statistika sahəsindəki işləri, xüsusilə korrelasiya və regresiya analizi metodları, müasir elmi tədqiqatların təməlini atmışdır. Barmaq izi: Galtonun barmaq izləri üzərindəki işləri, müasir kriminalistik və identifikasiya sistemlərinin əsasını təşkil edir.
https://en.wikipedia.org/wiki/Francis_Galton
https://collections.countway.harvard.edu/onview/exhibits/show/galtonschildren/sir-francis-galton
https://www.britannica.com/biography/Francis-Galton
https://galton.org/
https://mathshistory.st-andrews.ac.uk/Biographies/Galton/
https://www.biography.com/scientist/francis-galton
https://library.missouri.edu/specialcollections/exhibits/show/controlling-heredity/origins/galton
Tarix : 23 fevral 2025
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
