Fokalizm effekti, insanların həyatlarında və ya müəyyən vəziyyətlərdə diqqətlərini cəmlədikləri və ya nəzərə aldıqları bir neçə amilin, onların qərarlarını və qiymətləndirmələrini nə qədər təsir etdiyini izah edən bir psixoloji fenomendir. Bu effektə görə, insanlar adətən daha əhəmiyyətli və ya daha diqqətə çarpan amillərə fokuslanırlar və bu, onların ümumi qiymətləndirmə və gözləntilərini yanıltmağa səbəb ola bilər. Bu fenomen, həm də həyatın qərarlarını verərkən insanlar üçün bir növ "ağırlaşdırıcı" rol oynaya bilər, çünki ümumi vəziyyəti və əlaqəli faktları doğru şəkildə qiymətləndirmək çətinləşir. Əhəmiyyəti - Qərar qəbul etmə: İnsanlar yalnız müəyyən, daha diqqətə çarpan faktorlara diqqət yetirirlər və bu, onların qərarlarını qeyri-dəqiq və bəzən səhv etmələrinə səbəb ola bilər. - Rəqəmsal və sosial media: Sosial mediada, istifadəçilər yalnız bir neçə məlumat nöqtəsinə fokuslanmağa meyllidirlər (məsələn, xüsusi paylaşımlar, şəkillər və ya xəbərlər), bu da onların ümumi bir vəziyyəti və ya şəxsi həyatı qiymətləndirmələrini yanlış edə bilər. İnsanlar, bəzən başqalarının həyatını idealizə edərək özlərini daha aşağı hiss edə bilərlər. - Həyat keyfiyyəti və psixoloji yaxınlaşma: Fokalizm effekti insanın həyatını yalnız diqqətini cəlb edən amillərlə qiymətləndirməsinə səbəb ola bilər. İnsanlar yaxşı bir iş təklifi və ya gözəl bir münasibət kimi əhəmiyyətli aspektlərə fokuslandıqda, həyatın digər mühüm hissələri, məsələn, sağlamlıq və ya ailə məsələləri, kölgədə qala bilər. - Risk qiymətləndirmə: İnsanlar, müəyyən bir riskin və ya təhlükənin qarşısında yalnız o ankı emosional vəziyyətlərinə əsaslanaraq qərar verə bilərlər. Məsələn, təhlükəli bir vəziyyəti yalnız birbaşa təhlükəyə fokuslanaraq qiymətləndirə bilərlər, lakin digər təhlükəsizlik amilləri və ya uzunmüddətli nəticələr gözardı edilə bilər. Müsbət cəhətləri - Daha sürətli qərar qəbul etmə: Fokalizm effekti, insanın diqqətini yalnız bir neçə əsas amilə yönəltməsinə kömək edərək qərar vermə prosesini sürətləndirə bilər. Əgər bir insanın bir çox məlumatdan təsirlənməsi və ya hər şeyə fokuslanması lazım olarsa, bu, qərar qəbul etməyi çətinləşdirə bilər. Lakin bir neçə amilə diqqət yetirmək, qərar qəbul etməni daha asan və sürətli hala gətirə bilər. - Çətin vəziyyətlərdə psixoloji dəstək: Bəzi hallarda, insanın diqqətini müəyyən bir nöqtəyə yönəltməsi, məsələn, müsbət bir məqsədə və ya məqsədin əldə edilməsinə fokuslanması, çətin və stressli vəziyyətlərdə psixoloji olaraq kömək edə bilər. Fokalizm effekti, insanın vəziyyətin bütünlükdəki mənfi tərəflərini nəzərə almasının qarşısını alaraq, ona daha müsbət və optimist bir baxış tərzi təmin edə bilər. - Məqsəd həyatını aydınlaşdırmaq: Bəzən, çoxsaylı amillər arasında diqqətin yalnız bir istiqamətə yönəldilməsi, insanın hədəflərini daha aydın və məqsədli şəkildə müəyyən etməsinə kömək edə bilər. - Motivasiya və hərəkətə keçmək: Fokalizm effekti, insanın diqqətini daha spesifik və müsbət bir hədəfə yönəltməsinə səbəb olaraq motivasiya yarada bilər. Bu, insanın konkret bir məqsəd üçün daha çox səy göstərməsinə və məqsədinə çatmaq üçün daha çox irəliləməsinə səbəb ola bilər. Mənfi cəhətləri - Yanlış qiymətləndirmə: Fokalizm effekti, insanların yalnız bir və ya bir neçə diqqətə çarpan amilə fokuslanmasına səbəb olduğu üçün, digər mühüm faktorlar gözardı edilə bilər. Bu, qərarların və qiymətləndirmələrin qeyri-dəqiq olmasına səbəb ola bilər. Məsələn, bir şəxs yalnız bir iş yerinin maaşına diqqət yetirə bilər, amma işin digər aspektləri, məsələn, iş mühiti, inkişaf imkanları və ya uzunmüddətli perspektivlər nəzərə alınmaya bilər. - Qlobal görüşün itirilməsi: Fokalizm effekti insanların ümumi vəziyyəti daha geniş və əhatəli şəkildə qiymətləndirmələrini çətinləşdirir. Yalnız diqqət çəkən amillərə fokuslanmaq, insanın bütün şəkli görməməsinə və bəzən əhəmiyyətli, lakin gözə çarpmayan məsələləri nəzərə almamasına səbəb ola bilər. Bu da yanlış qərarlarla nəticələnə bilər. - Duyğusal və emosional həssaslıq: Fokalizm effekti, insanların müəyyən bir vəziyyətə və ya hissə daha çox fokuslanaraq, bu vəziyyətdən daha çox təsirlənməsinə səbəb ola bilər. - Riskləri və mənfi təsirləri görməmək: Bir şəxs, yalnız diqqətini pozitiv amillərə yönəldərək, riskləri və mənfi təsirləri görməzlikdən gələ bilər. Məsələn, bir şəxs gözəl bir mühitdə tətil keçirmək istəyərkən, tətilin digər maliyyə çətinliklərini və ya gündəlik həyatda yaranacaq digər təsirləri nəzərə almaya bilər. Bu, gələcəkdə xoşagəlməz vəziyyətlərlə qarşılaşmalarına səbəb ola bilər. - Əsas problemləri unutmaq: Fokalizm effekti, bəzən insanların həyatlarının vacib və əsas məsələlərini unutmalarına səbəb ola bilər. Məsələn, insanlar yalnız müəyyən məqsədlərə fokuslandıqda, gündəlik həyatın digər əsas hissələri (sağlamlıq, ailə, maliyyə sabitliyi) diqqətdən kənarda qala bilər.
https://www.sciencedirect.com/topics/biochemistry-genetics-and-molecular-biology/focalism#:~:text=Focalism%2C%20also%20known%20as%20the,when%20making%20judgments%20or%20predictions.
https://www.larksuite.com/en_us/topics/productivity-glossary/focalism
https://www.sciencedirect.com/topics/medicine-and-dentistry/focalism
chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://scholar.harvard.edu/files/danielgilbert/files/wilson_et_al_focalism.pdf
https://psycnet.apa.org/record/2011-07236-008
https://xlerant.com/how-impact-bias-and-focalism-make-for-bad-decisions/
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/10821192/
https://careersintheory.wordpress.com/2010/07/06/focalism-what-are-you-missing/
chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://deepblue.lib.umich.edu/bitstream/handle/2027.42/107773/trothman.pdf
Tarix : 21 dekabr 2024
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
