Fick qanunları (ingiliscə Fick's Laws of Diffusion) - Molekulların və ya ionların mühitlər arasında yayılmasının və ya diffuziyasının qanunauyğunluqlarını təsvir edən iki mühüm qanun. Mahiyyəti Bu qanunlar, bir maddənin yayılma sürətinin necə tənzimlənməsini və bu yayılmanın necə baş verdiyini izah edir. Diffuziya, bir maddənin yüksək konsentrasiyalı bir ərazidən aşağı konsentrasiyalı bir əraziyə doğru hərəkət etməsidir, bu da əsasən molekulların hərəkət etməsi ilə baş verir. Fick qanunları iki əsas qanundan ibarətdir: 1. Birinci Fick qanunu: Diffuziya sürətinin, konsentrasiya gradienti ilə necə əlaqələndiyini izah edir. Bu qanun ifadəsi: J=-D(dC/dX) Burada J - Diffuziya axını (maddənin bir vahid sahə üzərindən keçmə sürəti), D - Diffuziya koeffisienti (maddənin mühitdəki yayılma sürətini təmsil edir), (dC/dX) Konsentrasiya qradienti (konsentrasiyanın bir hissədən digərinə necə dəyişdiyini göstərir). Birinci Fick qanunu, maddənin daha yüksək konsentrasiyadan daha aşağı konsentrasiyaya doğru hərəkət etdiyini və bu prosesin sürətinin, bu konsentrasiya fərqindən asılı olduğunu göstərir. Yəni, bir maddə, konsentrasiya fərqi artdıqca daha sürətli yayılır. Bu qanun, bir maddənin yayılma sürətinin, onu daşıyan mühitin tərkibinə görə dəyişdiyini də izah edir. Konsentrasiya qradientinin (dC/dX) böyük olduğu zaman, yəni konsentrasiya fərqi çox olduqda, diffuziya sürəti də yüksək olur. Maddə daha sürətli hərəkət edir və yayılma daha sürətli baş verir. Buna qarşılıq, konsentrasiya gradientinin az olduğu zaman maddə daha yavaş yayılır. 2. İkinci Fick qanunu: Zamanla konsentrasiya dəyişikliklərini və maddənin yayılma sürətinin necə dəyişdiyini izah edir. Bu qanun daha mürəkkəbdir və dinamik difuziya proseslərini təsvir etmək üçün istifadə edilir. O, birinci Fick qanunu ilə əlaqədar olaraq zamanla konsentrasiyanın dəyişməsini nəzərə alır. Bu qanun ifadəsi: ∂C/∂t=D((∂^2C)/(∂ x^2)) Burada ∂C/∂t konsentrasiya dəyişikliklərinin zamanla necə dəyişdiyini göstərir. (∂^2C)/(∂ x^2) Konsentrasiya qradientinin ikinci törəməsi (konsentrasiyanın yerindəki dəyişməsinin necə yayılmasına dair məlumat verir). İkinci Fick qanunu, bir maddənin konsentrasiyasının zamanla necə dəyişdiyini və bu dəyişmənin necə yayıldığını göstərir. Bu qanun, bir maddənin yayılma prosesinin zamanla necə inkişaf etdiyini izah edir və maddənin mühitdə yayılması zamanı konsentrasiya dəyişmələrini proqnozlaşdırmağa imkan verir. İstifadə Fick qanunları bioloji sistemlərdə də geniş tətbiq olunur, çünki bir çox bioloji proseslər, məsələn, qaz mübadiləsi, qidalanma, toksinlərin çıxarılması və ya dərmanların yayılması, diffuziya ilə həyata keçirilir.Həmçinin eksperimental olaraq maddələrin yayılmasını öyrənmək üçün istifadə edilir. Bir çox tədqiqatlarda bu qanunlar vasitəsilə maddələrin yayılma sürətləri, mühitlərin xüsusiyyətləri (məsələn, viskozite, temperatur, konsentrasiya fərqi) və s. öyrənilir. Fick qanunları, fizika, kimya və biologiya sahələrində yayılma və diffuziya proseslərini başa düşmək üçün vacib bir əsasdır. Bu qanunlar, yalnız təbiətdəki yayılma proseslərini izah etmir, həm də bu proseslərin müxtəlif praktiki sahələrdə tətbiqlərini mümkün edir, o cümlədən dərman mühəndisliyi, ətraf mühit tədqiqatları, biokimya və digər sahələrdə. Diffuziya proseslərinin düzgün başa düşülməsi, maddə mübadiləsi, hüceyrə funksiyaları və hətta müxtəlif xəstəliklərin müalicəsində mühüm rol oynayır.
https://en.wikipedia.org/wiki/Fick%27s_laws_of_diffusion
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC5687005/
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC8758205/
https://byjus.com/physics/ficks-law-of-diffusion/
https://www.sciencedirect.com/topics/engineering/ficks-law
https://chem.libretexts.org/Bookshelves/Physical_and_Theoretical_Chemistry_Textbook_Maps/Supplemental_Modules_(Physical_and_Theoretical_Chemistry)/Kinetics/09%3A_Diffusion
https://study.com/learn/lesson/ficks-first-law-equation-examples.html
https://www.geeksforgeeks.org/ficks-law-of-diffusion/
https://www.simscale.com/docs/simwiki/cfd-computational-fluid-dynamics/what-is-diffusion-ficks-laws/
https://escholarship.org/uc/item/1t87565r
https://web.archive.org/web/20090205030323/http://www.uni-leipzig.de/diffusion/journal/pdf/volume2/diff_fund_2(2005)1.pdf
https://www.careers360.com/physics/ficks-law-of-diffusion-topic-pge
https://www.sciencedirect.com/topics/engineering/diffusion-law
Tarix : 14 yanvar 2025
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
