Empatiya yorğunluğu (ingiliscə: Compassion Fatigue) - Kömək etmək və başqalarına dəstək olmaq istəyindən doğan emosional və fiziki tükənmə halı Bu vəziyyət daha çox yardım sahəsində çalışan, insanlarla davamlı olaraq travmatik və ya çətin vəziyyətlərdə qarşılaşan peşəkarlar arasında müşahidə olunur. Empatiya yorğunluğu, uzunmüddətli stress və travma təsirlərinə məruz qalma nəticəsində baş verə bilər. Bu fenomen ilk dəfə olaraq 1990-cı illərdə tibb və psixologiya sahələrində nəzərə çarpmağa başlamışdır. Əsas xüsusiyyətləri • Emosional tükənmə: Fərd başqalarının problemlərini həll etməkdə və dəstək olmaqda özünü həddən artıq yorğun hiss edir. • Həssaslığın azalması: Yardım edən şəxs başqalarının hisslərinə qarşı daha az həssas olur, bu isə həm şəxsən, həm də peşəkar baxımdan təsir göstərə bilər. • Mənfi baxışlar: Empatiya yorğunluğu olan şəxs öz işinə, digər insanlara və hətta öz həyatına qarşı mənfi baxışlar inkişaf etdirə bilər. Tarixi və elmi araşdırmalar • 1992: Tibb bacısı C. Joinson bu vəziyyəti "empatiyanın kölgəsi" kimi təsvir etmişdir. O, bunun tibb bacıları arasında müşahidə olunan tükənmə sindromu ilə əlaqəli olduğunu qeyd etmişdir. • 1995: Psixoloq Charles Figley "Compassion Fatigue: Coping with Secondary Traumatic Stress Disorder in Those Who Treat the Traumatized" adlı kitabında bu fenomeni geniş şəkildə tədqiq etmişdir. Onun araşdırmaları empatiya yorğunluğunu "ikinci dərəcəli travmatik stress" olaraq xarakterizə etmişdir. Empatiya yorğunluğunun səbəbləri 1. Davamlılıq: İnsanlarla davamlı olaraq emosional olaraq ağır vəziyyətlərdə ünsiyyətdə olmaq. 2. İkincili travma: Başqalarının yaşadığı travmatik hadisələrin təsirlərinə məruz qalma. 3. Resursların məhdudluğu: Kifayət qədər dəstək və resursların olmaması fərdi yorğunluğa sürükləyə bilər. 4. Həddindən artıq iş yükü: Çoxlu iş və məsuliyyət hissi fiziki və emosional yüklənməyə səbəb ola bilər. Əlamətləri 1. Emosional əlamətlər: • Təcrid olunma hissi • Tükənmə və ümidsizlik • Başqalarına qarşı həssaslığın azalması 2. Fiziki Əlamətlər: • Daimi yorğunluq • Yuxu problemləri • Baş ağrıları və digər stresslə əlaqəli sağlamlıq problemləri 3. Davranış Əlamətləri: • İşə marağın azalması • Yüksək dərəcədə əsəbilik • İşdə və şəxsi həyatda məhsuldarlığın aşağı düşməsi Risk qrupları 1. Tibb işçiləri: Həkimlər, tibb bacıları və terapevtlər davamlı olaraq travmatik vəziyyətlərlə qarşılaşdıqları üçün risk altındadırlar. 2. Psixoloqlar və sosial işçilər: Bu peşə sahibləri başqalarının emosional problemlərini idarə etmək üçün böyük məsuliyyət daşıyırlar. 3. Fövqəladə hallar işçiləri: Polis, yanğınsöndürənlər və xilasetmə işçiləri də empati yorğunluğu riski ilə üzləşə bilərlər. Qarşısının alınması və müalicəsi 1. Özünə qayğı • Fiziki və emosional sağlamlıq üçün zaman ayırmaq. • Yuxu, balanslı qidalanma və fiziki aktivlik kimi sağlam həyat tərzi vərdişlərini inkişaf etdirmək. 2. Dəstək axtarışı • Peşəkar dəstək qruplarına qoşulmaq. • Həmkarlar və dostlarla açıq ünsiyyət qurmaq. 3. Sərhədlərin qurulması • İş və şəxsi həyat arasında balans yaratmaq. • Hər şeyə "hə" deməmək və iş yükünü azaltmaq. 4. Peşəkar müalicə • Psixoterapiya və ya məsləhət xidməti almaq. • Stress idarəetmə texnikaları və meditasiya üsulları tətbiq etmək. Kritik baxışlar Bəzi tədqiqatçılar empatiya yorğunluğunu tükənmə sindromunun bir forması kimi qəbul edir və fərqli bir termin kimi istifadə edilməsini zəruri saymırlar. Bununla yanaşı, empatiya yorğunluğu anlayışı travma və stressə qarşı xüsusi davranış nümunələrini anlamaq üçün mühüm bir vasitədir. Empatiya yorğunluğu, insanlara kömək etməyə çalışan şəxslərin qarşılaşdığı ciddi bir problemdir. Müxtəlif peşə sahələrində və sosial kontekstlərdə bu fenomenin təsirlərini başa düşmək, fərdlərin və cəmiyyətin rifahını qorumaq üçün vacibdir. Bununla mübarizə aparmaq üçün özünəqayğı, dəstək axtarışı və peşəkar yardım əsas strategiyalardır. Araşdırmalar və tətbiqlər göstərir ki, empatiya yorğunluğu ilə mübarizə etmək fərdi və peşəkar rifahın artırılmasında mühüm rol oynayır.
https://www.speakeragency.com.tr/blog/empati-yorgunlugu-nedir-ve-nasil-onlenir
https://www.researchgate.net/publication/291693845_Empati_Yorgunlugu
https://www.cma.ca/physician-wellness-hub/content/compassion-fatigue-signs-symptoms-and-how-cope
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC7560777/
https://dementiasolutions.ca/understanding-compassion-fatigue-and-how-it-impacts-our-ability-to-care-for-others/
Tarix : 1 dekabr 2024
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
