Emergent davranış (Emergent Behavior) - Mürəkkəb sistemlərin və ya kollektivlərin bir bütöv kimi göstərdiyi davranış forması. Bu davranış, sistemin fərdi hissələrinin və ya agentlərinin birgə təsirindən yaranır, lakin həmin hissələrin təkbaşına göstərdiyi davranışlardan fərqlənir. Yəni, sistemin bütövlükdə davranışı onun hissələrinin davranışlarının sadə məcmusu deyil. Bu anlayış mürəkkəblik elminin əsas konsepsiyalarından biridir və təbiət, texnologiya, iqtisadiyyat və cəmiyyət kimi müxtəlif sahələrdə müşahidə olunur. Əsas xüsusiyyətləri 1. Alt sistemdən asılılıq: Emergent davranış bir sistemin fərdi komponentlərinin qarşılıqlı təsirindən qaynaqlanır. Yəni ki, komponentlərin hər biri nisbətən sadə ola bilər, lakin onların birlikdəki davranışı kompleks ola bilər. 2. Proqnozlaşdırıla bilməzlik: Alt sistemlərin davranışlarına baxmayaraq, bütöv sistemin davranışı çox vaxt öncədən proqnozlaşdırıla bilmir.Emergent davranışı əvvəlcədən təxmin etmək çətindir, çünki o, sistemin yalnız bütün komponentlərinin qarşılıqlı təsirindən sonra ortaya çıxır. 3. Öz-özünə təşkilatlanma(Hierarxik Quruluş): Emergent davranış çox vaxt xarici idarəetmədən asılı olmadan, sistemin öz daxilində təşəkkül tapır. Yəni çox vaxt aşağı səviyyəli komponentlərin qarşılıqlı əlaqəsindən yaranaraq, daha yüksək səviyyədə yeni xüsusiyyətlər və ya funksiyalar meydana gətirir. 4. Sadə qaydalar və mürəkkəb davranış: Sadə qaydalar çox vaxt mürəkkəb və gözlənilməz davranışlara səbəb ola bilər. Sistemin ölçüsü və ya komponentlərin sayı dəyişdikcə emergent davranışın təbiəti də dəyişə bilər. Tətbiq sahələri 1. Təbiətdə Qarışqa koloniyaları: Qarışqalar sadə fərdi qaydalara əməl etsə də (məsələn, yem axtarışı zamanı feromon izləri buraxmaq), koloniyanın bütövlükdə davranışı mürəkkəbdir və effektiv qida toplama strategiyaları göstərir. Quş qrupları (Murmurasiya): Minlərlə quşun ahəngdar uçuşu. Hər bir quş yalnız yaxınındakı qonşulara görə hərəkət etsə də, bütün qrupda mürəkkəb və koordinasiyalı davranış müşahidə olunur. 2. İnsan cəmiyyətlərində Şəhər dinamikası: Fərdi insanlar hərəkətlərində sadə qaydalara riayət edir (məsələn, işə getmək, alış-veriş etmək), lakin bu, şəhər trafikinin, iqtisadi fəaliyyətlərin və digər mürəkkəb sosial strukturların formalaşmasına gətirib çıxarır. İnternet və sosial şəbəkələr: İnsanların fərdi paylaşımları və qarşılıqlı təsirləri nəticəsində viral trendlər və kollektivi təsir edən digər fenomenlər yaranır. 3. Texnologiya və robotika Sürü robotikası: Sadə qaydalarla proqramlaşdırılmış robotlar birgə işləyərək mürəkkəb və koordinasiyalı tapşırıqları yerinə yetirə bilir. Məşhur simulyasiyalar: "Boids" adlı simulyasiya, sadə hərəkət qaydalarına əməl edən agentlərin mürəkkəb qrup davranışı nümayiş etdirdiyini göstərir.
https://dl.acm.org/doi/10.5555/331688
https://press.princeton.edu/books/paperback/9780691116242/self-organization-in-biological-systems?srsltid=AfmBOooTfdLQLiinRojKtsV-pFBkciTMwr-PFMv8P-0eF_nDKUMNIevX
https://academic.oup.com/book/51004
https://books.google.az/books/about/Emergence.html?id=VjKtpujRGuAC&redir_esc=y
Tarix : 6 yanvar 2025
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
