Əlverişlilik Yönləndirməsi (Availability Heuristic) - İnsanların qərar qəbul edərkən və ya hadisələri qiymətləndirərkən daha çox xatırladıqları və ya asanlıqla ağıllarına gələn məlumatlara əsaslanmalarını ifadə edən bir psixoloji prinsip. İnsanlar, ən son baş vermiş, ən çox təsir etmiş və ya diqqətlərini çəkmiş hadisələrə daha çox önəm verir və buna görə də qərarlarını bu məlumatlara əsaslanaraq formalaşdırırlar. Əhəmiyyəti - Qərar qəbul etmədə təsir: İnsanlar tez-tez qərarlarını əlverişli və diqqət çəkən məlumatlara əsaslanaraq qəbul edirlər. Bu, hər hansı bir hadisəni qiymətləndirərkən obyektiv və məlumatlı yanaşmanı zəiflədə bilər. Məsələn, bir şəxs, avtomobil qəzası xəbərləri ilə tez-tez qarşılaşarsa, avtomobillə səyahət etmənin təhlükəli olduğunu düşünə bilər, halbuki statistikada avtomobil qəzası faizi digər nəqliyyat vasitələrindən daha aşağıdır. - Risk qiymətləndirmə: Əlverişlilik yönləndirməsi, insanların riskləri düzgün qiymətləndirməməsinə səbəb ola bilər. Məsələn, daha çox təkrarlanan və ya media tərəfindən vurğulanan hadisələr (terror hücumları, təbii fəlakətlər) insanların təhlükə hissini artıraraq, real risklərlə əlaqəli qərarları dəyişə bilər. Bu da insanların həddindən artıq qorxulu və ya hər hansı bir riskə qarşı həddindən artıq diqqətli olmalarına səbəb ola bilər. - Marketinq və reklam: Əlverişlilik yönləndirməsi, biznes və marketinq sahələrində də böyük əhəmiyyət kəsb edir. Məsələn, brendlər və reklamlar, müştərilərin xatırladığı və təkrarladığı məhsul və xidmətləri vurğulamaqla, onlara bu məhsulun populyar və etibarlı olduğunu hiss etdirə bilərlər. Bu, müştəri qərarlarını təsir edən bir faktor ola bilər. - Mühakimə və qərəzlər: İnsanlar əlverişli məlumatlara əsaslanaraq mühakimə aparmağa başladıqda, bu, qərəzlərə səbəb ola bilər. Məsələn, bir ölkədə baş verən zorakılıq hadisələri hər gün media vasitəsilə yayıldıqda, həmin ölkə haqqında ümumi fikir qərəzli və təhlükəli ola bilər, halbuki faktiki olaraq bu, yalnız nadir bir hadisədir. Mənfi cəhətləri - Obyektivlikdən uzaqlaşma: İnsanlar daha çox xatırladıqları və ya görməyə alışdıqları məlumatlara əsaslanaraq qərar verirlər. Bu, obyektiv və rasional yanaşmanı zəiflədərək, qərarları daha çox şəxsi təcrübələrə və emosional təsirlərə dayandırır. Nəticə etibarilə, insanlar doğru məlumatları və ya geniş statistikaları nəzərə almadan yanlış nəticələrə gələ bilərlər. - Yanlış risk qiymətləndirməsi: Əlverişlilik yönləndirməsi insanların real riskləri düzgün qiymətləndirməməsinə səbəb ola bilər. Məsələn, çoxlu media məlumatı ilə qarşılaşan bir insan, nadir və qeyri-adi hadisələrin (məsələn, terror hücumları) daha böyük bir risk olduğunu düşünə bilər, halbuki statistikaya əsaslanaraq bu hadisələr çox nadirdir. Bu yanlış risk qiymətləndirməsi, insanların həyatlarını qorumaq üçün lazımsız tədbirlər almasına və ya həyati əhəmiyyət daşımayan təhlükələrdən qorxmasına səbəb ola bilər. - Stereotiplərin yaranması: Əlverişlilik yönləndirməsi, müəyyən qruplar və ya insanlara dair stereotiplərin formalaşmasına səbəb ola bilər. Məsələn, bir şəxsin əvvəlki təcrübələrinə və ya media məlumatlarına əsaslanaraq, müəyyən bir etnik qrup və ya ölkə haqqında qeyri-obyektiv və yanlış fikir formalaşdıra bilər. Bu da diskriminasiya və qeyri-bərabər mühakimələrə yol aça bilər. - Fazla riskdən qaçınma və ya həddindən artıq risk alma: İnsanlar, aşırı diqqət çəkən və xatırlanan hadisələrə görə, həyatlarında həddindən artıq ehtiyatlı və ya çox riskli davranışlar göstərə bilərlər. - İnformasiya manipulyasiyası: Marketinq və reklam sahələrində, əlverişlilik yönləndirməsi insanların asanlıqla xatırladığı və vurğulanan məlumatlara əsaslanmasını istifadə etmək mümkündür. Şirkətlər və siyasətçilər bu fenomeni istifadə edərək, istehlakçılara və ya seçicilərə yanlış məlumatlar və ya təsirlər təqdim edə bilərlər. Bu, insanların yanlış qərarlar vermələrinə və daha manipulyasiya olunan bir cəmiyyətin yaranmasına səbəb ola bilər. - Həddindən artıq ümumiləşdirmə: Əlverişlilik yönləndirməsi insanları spesifik hadisələrdən ümumiləşdirilmiş nəticələr çıxarmağa meylli edir. Məsələn, bir neçə müsbət təcrübəyə əsaslanaraq bir məhsulun həmişə yaxşı olduğunu düşünmək, ya da bir neçə mənfi hadisədən sonra bütün bir qrup və ya mədəniyyəti mənfi qiymətləndirmək.
https://www.verywellmind.com/availability-heuristic-2794824
https://www.behavioraleconomics.com/resources/mini-encyclopedia-of-be/availability-heuristic/
https://www.sciencedirect.com/topics/computer-science/availability-heuristic
https://thedecisionlab.com/biases/availability-heuristic
https://www.scribbr.com/research-bias/availability-heuristic/
https://dictionary.apa.org/availability-heuristic
https://www.forbes.com/sites/brycehoffman/2024/04/06/availability-heuristic-what-it-is-and-how-to-overcome-it/
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/0010028573900339
https://developdiverse.com/deib_dictionary/availability-heuristic/
https://theleadershipsphere.com.au/insights/availability-heuristic-the-cognitive-bias-that-will-hold-you-back/
Tarix : 22 dekabr 2024
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
