Ədalətli Dünya Hipotezi (İngiliscə: Just-World Hypothesis) - Psixologiyada insanların dünyada baş verənlərə qarşı müəyyən bir düzən və ədalətə inamını izah edən nəzəriyyə. Bu hipotezə görə, insanlar inanır ki, yaxşı əməllər mükafatlandırılır, pis əməllər isə cəzalandırılır. Başqa sözlə, insanlar təbiətən inanır ki, dünya ədalətli bir şəkildə işləyir və hər şeyin müəyyən bir səbəbi, nəticəsi var. Bu hipotez, sosial psixologiyada xüsusilə fərdlərin başlarına gələn xoşagəlməz hadisələrə (məsələn, xəstəlik, yoxsulluq və ya digər mənfi hadisələr) baxışlarını izah etmək üçün istifadə olunur. Əhəmiyyəti - Ədalət və sosial davranışlar: Bu hipotez insanların öz dünyalarını və başqalarının vəziyyətlərini necə qiymətləndirdiklərini anlamağa kömək edir. İnsanlar təbiətən ətrafındakı dünyanı daha ədalətli və nizamlı şəkildə görmək istəyirlər. Bu, onların sosial münasibətlərinə və dünyagörüşlərinə təsir edir. Ədalətə inam, sosial hüquq və bərabərlik ideyalarını dəstəkləməyə yönəldir. - Sosial psixologiya: Ədalətli Dünyanın Hipotezi, insanların başlarına gələn hadisələri və vəziyyətləri necə şərh etdiklərini, xüsusilə də sosial və iqtisadi ədalətsizliyi necə qəbul etdiklərini izah edir. Məsələn, bəzi insanlar, daha az imkanları olan şəxsləri "özləri buna səbəb olub" və ya "yoxsulluğa görə məsuliyyət daşıyırlar" kimi qəbul edə bilər. Bu, ədalətsiz sosial strukturların və ya fərdi problemlərin gözardı edilməsi ilə nəticələnə bilər. - Empati və qoruma: Ədalətli Dünyanın Hipotezi, insanların başqalarına empati göstərmək və ya onlara kömək etmək istəklərinə təsir edə bilər. Əgər insanlar inanırlarsa ki, hər kəs öz vəziyyətinə görə məsuliyyət daşıyırsa, onlar başqalarının çətinliklərini daha az dəyərləndirə və ya onlara kömək etməmək üçün əsaslar tapa bilərlər. - Təhlükəsizlik və ruh halı: Bu nəzəriyyə, insanların özlərinin və yaxınlarının həyatlarında baş verən qeyri-müəyyənlik və travmatik hadisələrə qarşı bir qorunma mexanizması kimi də xidmət edə bilər. İnsanlar, "pis şeylər yalnız pis insanlara baş verir" inancları ilə özlərini və yaxınlarını qorumağa çalışırlar. Bu, özlərini daha təhlükəsiz və əmin hiss etmələrinə səbəb ola bilər, lakin həqiqətdə bu, daha böyük sosial təhlil və ədalət tələb edir. - Sosial dəyişikliklərə maneə: Bu hipotez, insanların ədalətsiz sosial və iqtisadi strukturları qəbul etmələrinə kömək edə bilər. Çünki insanlar başqalarına qarşı ədalətsizliyi qəbul edərkən "bunu onlar özləri üçün yaratdılar" deyə bilər. Bu, sosial dəyişiklikləri və bərabərlik üçün mübarizəni zəiflədə bilər. Müsbət cəhətləri - Həyata dair pozitiv baxış: Bu hipotez insanların dünyanı daha nizamlı və ədalətli bir yer olaraq görmələrini təmin edir. Bu, insanları ümumilikdə daha optimist və müsbət düşüncəli edə bilər. Əgər insanlar həyatın öz-özünə ədalətli olduğunu qəbul etsələr, bu, onlara ümumilikdə daha rahat və güvənli bir hissiyyat verə bilər. - Moral davranışları artırır: Ədalətli Dünyanın Hipotezi, insanların yaxşı əməllərini mükafatlandıracağını düşündükləri üçün daha dürüst və etik davranışlar sərgiləyə bilərlər. Bu, cəmiyyətdəki digər insanlarla qarşılıqlı əlaqədə daha yüksək etik dəyərlərin və sosial məsuliyyətin artmasına səbəb ola bilər. - Sosial nizam və ədalət tələb edilməsi: İnsanlar daha ədalətli bir dünya arzusunda olduqları üçün, bu inam onlara cəmiyyətdəki ədalətsizliyə qarşı mübarizə aparmağa təşviq edə bilər. Bu, daha ədalətli qanunlar, hüquqların bərabərliyi və sosial dəyişikliklərə dəstək verən aktiv sosial hərəkətlərə səbəb ola bilər. - Psixoloji müdafiə: Bu nəzəriyyə insanlara çətin və ya ədalətsiz hallarda bir növ psixoloji müdafiə təqdim edə bilər. Çünki insanlarda belə bir inam varsa ki, "yaxşı şeylər yaxşı insanlara baş verir", bu, onlara həyatlarında baş verən neqativ hadisələri bir növ qəbul etməyə və onlarla mübarizə aparmağa daha hazırlıqlı olmalarına kömək edə bilər. - Daha güclü hisslər və əlaqələr: Ədalətə inam, insanlar arasında qarşılıqlı hörmət və güvən yaratmağa kömək edir. Sosial münasibətlərdə ədalət və bərabərlik mövzusunda daha sağlam bir yanaşma formalaşarsa, bu həm fərdi, həm də kollektiv səviyyədə daha müsbət və möhkəm əlaqələrə gətirib çıxara bilər. Mənfi cəhətləri - Sosial ədalətsizliyin gözardı edilməsi: Ədalətli Dünya Hipotezini mənimsəyən insanlar, sosial və iqtisadi ədalətsizliyi başqalarının şəxsi səhvləri və ya zəiflikləri ilə əlaqələndirə bilərlər. Məsələn, yoxsul və ya zəif şəraitdə yaşayan insanlar, öz vəziyyətlərini "buna görə günahkardırlar" kimi qəbul edilə bilər. Bu, sosial ədalətsizliyin və struktur problemlərinin nəzərdən qaçırılmasına səbəb ola bilər. - Empatinin zəifləməsi: Əgər insanlar başqalarının çətinliklərini və əzablarını "özləri buna səbəb olub" kimi qəbul edirlərsə, bu, onlarda empati hissinin zəifləməsinə və başqalarına kömək etmə ehtiyacını hiss etməmələrinə gətirib çıxara bilər. Başqa sözlə, bu hipotez başqalarının çətin vəziyyətlərini anlamaq və onlara kömək etmək istəyi azalda bilər. - Qurbanı Blame (Qurbanı Günahlandırma): Ədalətli Dünyanın Hipotezi, qurbanların başına gələnlərə görə məsuliyyət daşıdıqlarını düşünən bir psixoloji tendensiya yarada bilər. Məsələn, bir şəxs zorakılığa uğrayarsa, bu nəzəriyyəni mənimsəyən insanlar onu "özünə bu vəziyyəti yaratdı" deyə qiymətləndirə bilər. Bu, qurbanın izah edilməsi və ona dəstək verilməsini çətinləşdirə bilər. - Qlobal təsir və sosial dəyişikliklərə maneə: İnsanlar, dünyada baş verən ədalətsizliyi fərdi məsuliyyətlə əlaqələndirirsə, bu, sosial dəyişikliklərə və ya ədalətsizliyin aradan qaldırılması üçün kollektiv hərəkətlərə mane ola bilər. Əgər insanlar hər şeyin "ədalətli bir şəkildə" olduğunu düşünürlərsə, sosial ədalət və bərabərlik uğrunda mübarizə etmək istəməyə bilərlər. - Həddindən artıq uğursuzluqla barışmaq: Ədalətli Dünyanın Hipotezi, insanların başlarına gələn pis hadisələri öz daxili səhvlərinə bağlamalarına və bununla barışmalarına gətirib çıxara bilər. Bu, şanssızlığa və ya başqalarından gələn ədalətsizliyə qarşı mübarizə aparmaq əvəzinə, insanların vəziyyətlərini olduğu kimi qəbul etmələrinə səbəb ola bilər. Nəticə olaraq, fərdlər öz həyatlarında daha çox təslimiyyət hissi yaşaya bilərlər.
https://effectiviology.com/just-world/#:~:text=An%20example%20of%20the%20just,they%20are%20now%20being%20punished.
https://www.verywellmind.com/what-is-the-just-world-phenomenon-2795304
https://thedecisionlab.com/biases/just-world-hypothesis
https://www.clearerthinking.org/post/just-world-hypothesis-definition-examples-and-effects
https://www.betterhelp.com/advice/general/pros-and-cons-of-a-just-world-hypothesis/
https://study.com/academy/lesson/just-world-phenomenon-theory-examples.html
https://www.structural-learning.com/post/just-world-hypothesis
https://www.shortcogs.com/bias/just-world-hypothesis
https://participationpool.eu/resource/just-world-hypothesis-a-cognitive-bias-that-makes-us-believe-in-clear-cut-good-and-evil/
https://www.quora.com/What-is-the-just-world-hypothesis
https://taylorandfrancis.com/knowledge/Medicine_and_healthcare/Psychiatry/Just-world_hypothesis/
https://fiveable.me/key-terms/intro-psychology/just-world-hypothesis
Tarix : 22 dekabr 2024
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
