DNA Mikroçipi (DNA Microarray) - Genomik araşdırmalar və bioloji verilənlərin təhlili üçün istifadə edilən güclü bir texnologiya. Mahiyyəti Bu metod, minlərlə və bəzən milyonlarla genin eyni anda təhlil edilməsini təmin edir. DNA mikroçipləri, xüsusilə gen ekspresiyası, genetik varyasyonların müəyyən edilməsi, və diferensial gen ekspresiyası analizləri üçün geniş şəkildə istifadə olunur. Əsas addımlar - Proba dizaynı və mikroçipin hazırlanması: İlk növbədə, mikroçipin substratında bir çox gen və ya gen bölgələrinə uyğun olan proba (DNA ardıcıllığı) dizayn edilir. Bu probalar, xüsusi genlərə qarşı olan qısa DNA seqmentləridir. Bu ardıcıllıqlar substrat üzərində düzülür. - Etiketlənmiş şablonların hazırlanması: Təhlil ediləcək nümunədən alınan RNA, təmizlənir və sonra cDNA (complementary DNA) və ya cRNA (complementary RNA) olaraq hazırlanır. Bu şablonlar, adətən, floresan və ya radyoaktiv etiketlərlə işarələnir. Floresan işarələri, mikroçip üzərində reaksiyanı vizuallaşdırmaq üçün istifadə olunur. - Hibridləşmə (Hybridization): Şablon cDNA və ya cRNA, mikroçipin üzərinə əlavə edilir və müəyyən temperatur və vaxtda hibridləşmə baş verir. Hibridləşmə zamanı, şablon şüaları mikroçipdəki probalarla uyğun gələn genetik ardıcıllıqlarla birləşir. Bu birləşmələr, hər bir proba üçün müəyyən bir sinyal gücü yaradır. - Siqnalın ölçülməsi: Hibridləşmə bitdikdən sonra mikroçip cihazı istifadə edilərək işarələnmiş şablonların siqnalı ölçülür. Floresan etiketlərindən istifadə edildikdə, cihaz floresan siqnalını oxuyur və bu siqnalın intensivliyi genin ekspresiya səviyyəsini əks etdirir. Hər bir gen üçün siqnalın gücü, həmin genin nə dərəcədə ekspresiya edildiyini göstərir. - Məlumatların təhlili: Mikroçipdən alınan məlumatlar yüksək miqdarda olur və bu məlumatların təhlili xüsusi proqramlar və statistik alətlər vasitəsilə aparılır. Verilənlərdə hər bir genin ekspresiya səviyyəsi müqayisə edilir və diferensial gen ekspresiyası qiymətləndirilir. Bu, xüsusilə xəstəliklər və ya fizioloji proseslər ilə əlaqəli genlərin müəyyən edilməsinə kömək edir. DNA Mikroçipinin tətbiq sahələri - Gen expresiyasının təhlili: DNA mikroçipləri ən çox gen ekspresiyasının təhlili üçün istifadə olunur. Bu təhlil, müxtəlif şərtlər altında (məsələn, sağlam və xəstə hüceyrələr) hansı genlərin aktiv olduğunu və ekspresiya səviyyələrinin necə dəyişdiyini müəyyən etməyə imkan verir. - Xəstəliklərin tədqiqi: Mikroçiplər, müxtəlif xəstəliklərin (xərçəng, genetik xəstəliklər, infeksiyalar və s.) molekulyar əsaslarını başa düşmək üçün istifadə olunur. Xüsusilə diferensial gen ekspresiyasını müəyyən etmək, xəstəliklə əlaqəli olan və ya qoruyucu olan genləri tapmağa kömək edir. - Farmakogenomika: Mikroçiplər, dərmanların təsirini və fərdi fərqlilikləri təhlil etmək üçün istifadə edilir. Bu sahədə, xəstənin genetik profili əsasında ən uyğun müalicə üsulunun seçilməsi məqsədilə farmakogenomik təhlil aparılır. - Genetik variantların aşkarlanması: Mikroçiplər SNP (Single Nucleotide Polymorphisms) və digər genetik varyasyonları aşkar etmək üçün istifadə edilə bilər. Bu variantlar, xüsusilə tədqiqatlarda və xəstəliklərdə genetik predispozisiyanı müəyyən etmək üçün vacibdir. - Genom xəritələmə və genetik araşdırmalar: Mikroçiplər genomik məlumatların toplanmasında və hər hansı bir orqanizm üzərində genetik xəritələrin hazırlanmasında da istifadə olunur.
https://en.wikipedia.org/wiki/DNA_microarray
https://www.slideshare.net/slideshow/dna-microarray-104341248/104341248
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/6198132/
https://www.liebertpub.com/doi/10.1089/dna.1983.2.309
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/18381269/
https://academic.oup.com/treephys/article/28/6/885/1634690?login=false
https://www.semanticscholar.org/paper/Genome-wide-analysis-of-DNA-copy-number-changes-Pollack-Perou/85c58f3af2db9f52ed93b51cc0eb6d99006ee883
https://www.microbiologyresearch.org/content/journal/micro/10.1099/mic.0.27221-0
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC3545518/
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC8318932/
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10349391/
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC3309348/
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10867803/
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10135839/
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC5925724/
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC11514468/
Tarix : 2 fevral 2025
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
