Dimetil civə (DMC, C₂H₆Hg) çox toksik bir birləşmə olub, əsasən sənaye, ətraf mühit və insan sağlamlığı üçün böyük təhlükələr yaradır. Bu maddə civə tərkibli birləşmələrin arasında ən zəhərli olanlardan biridir və özünəməxsus xüsusiyyətləri ilə həm ekosistemdə, həm də insan orqanizmində ciddi problemlər yaradır. Dimetil civənin ekoloji təsirləri və insan sağlamlığı üzərindəki təhlükələri, bu maddənin düzgün idarə olunmaması və sərbəst buraxılması ilə daha da artmaqdadır. Xüsusiyyətləri və istifadəsi. - Suda stabildir və mineral turşularda istiliyin təsiri ilə reaksiyaya girə bilir. - Azot, kükürd və karbon tərkibli maddələrlə reaksiyaya girərək müxtəlif sənaye sahələrində istifadə edilir. Əsasən petrokimya, pestisit istehsalı və sintetik kimya sahələrində istifadə edilir. Həmçinin, dimetil civə müəyyən laboratoriya tədqiqatlarında da istifadə oluna bilər, lakin bu maddənin istifadəsi və təbiətə buraxılması çox ciddi ekoloji problemlərə səbəb ola bilər. - Yüksək uçuculuğa və zəhərlilik səviyyəsinə malikdir. Bu səbəbdən, təbii mühitə sərbəst buraxıldıqda, hava və su vasitəsilə yayılaraq, ciddi zəhərlənmə riskləri yaradır. Ekoloji təsirləri. Dimetil civə, təbiətdə çox az miqdarda tapılır, amma sərbəst buraxıldıqda və ya sənaye prosesləri nəticəsində yayılarsa, mühitə böyük zərər verə bilər. Civə tərkibli maddələrin, o cümlədən dimetil civənin təbiətdəki dövranı çox mürəkkəbdir. Bu maddələr, su hövzələrinə və torpağa qarışaraq, metil civəyə çevrilə bilər, bu isə öz növbəsində, su canlıları üçün çox toksik bir maddəyə çevrilir. Dimetil civənin insan sağlamlığına təsiri də çox ciddi və geniş yayılmışdır. Civə maddələri xüsusilə su ekosistemlərinə daxil olduqda, balıq və digər su canlılarında akummiliyasiya edərək qida zəncirinə daxil olur. Bu canlılar vasitəsilə insanlara keçən civə, nevroloji xəstəliklər, böyrək problemləri, qan təzyiqi və təbii inkişafın ləngiməsi kimi ciddi sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər. İnsan sağlamlığı üzərindəki təsirləri. Dimetil civə insan orqanizmində sinir sistemini hədəf alır. Bu maddənin uzun müddət bədənə daxil olması, nevroloji zərər və intellektual gerilik kimi fəsadlara yol aça bilər. 1990-cı illərdə, Minamata şəhərindəki civə zəhərlənməsi hadisəsi dünya çərçivəsində böyük müzakirələrə səbəb oldu. O dövrdə, dimetil civənin su ekosistemlərinə buraxılması, 43 nəfərin ölümünə və yüzlərlə insanın ciddi sağlamlıq problemləri yaşamasına səbəb oldu (World Health Organization, 1992). Dimetil civənin insan bədənindəki zərərli təsirləri arasında baş ağrısı, başgicəllənmə və həmçinin sinir sisteminin zəifləməsi kimi simptomlar da mövcuddur. Yüksək səviyyədə dimetil civə ilə təmas, xüsusilə körpələrdə və hamilə qadınlarda qüsurlara və inkişaf problemlərinə səbəb ola bilər. Beynəlxalq Ətraf Mühit və Sağlamlıq Təşkilatı (WHO) dimetil civə və digər civə birləşmələrinin insanlar və ekosistemlər üzərində yaratdığı riskləri göstərən müxtəlif hesabatlar dərc edir. Məsələn, 2020-ci ildə keçirilən bir tədqiqatda, dünya üzrə civə çirklənməsinin 45%-nin sənaye tullantıları nəticəsində meydana gəldiyi açıqlanmışdır. Bu da hər il təxminən 5,000 ton civənin ekosistemi çirkləndirdiyini göstərir (United Nations Environment Programme, 2020). Eyni zamanda, ABŞ Ətraf Mühit Qoruma Agentliyi (EPA) tərəfindən dərc edilən 2022-ci il statistik məlumatlarına görə, dimetil civə kimi civə birləşmələrinin su hövzələrindəki səviyyəsi son 30 ildə %60 artmışdır. Bu, su canlılarının civə ilə zəhərlənmə riskini artırır və həmin su hövzələrində yaşayan insanlar üçün də təhlükə yaradır. Dimetil civə qəzaları. - 1865-ci ildə Edvard Franklandın laboratoriyasında dimetil civəyə toxunan iki işçi bir müddət sonra mütərəqqi nevroloji simptomlar göstərdi və öldü. - 1997-ci ildə Dartmut Kollecinin kimya professoru Karen Wetterhahn lateks əlcəklərinə bir neçə damcı dimetil civə tökdükdən 10 ay sonra öldü. Bu, fenomen maddənin həddindən artıq toksikliyi və nitril kimi daha az məsaməli materiallarla müqayisədə lateksə asanlıqla nüfuz etmə qabiliyyəti haqqında məlumatlılığın artmasına səbəb oldu. - 2011-ci ildə IG Bergbau, Chemie, Energie şirkətinin verilənlər bazası idarəçisi 40 yaşlı alman Kristof Bulvin Almaniyanın Hannover şəhərində şpris ucu olan çətirlə hücuma məruz qaldığını iddia etdi. Bulvin şprisi müsadirə etdiyini, sonradan onun tərkibində dimetil civə aşkarlandığını deyib. Kristof Bulvin hadisədən 1 il sonra dünyasını dəyişib. Dimetil civə, ekosistemlər və insan sağlamlığı üzərində ciddi və zərərli təsirlərə malik olan bir maddədir. Onun təbiətə və insan bədəninə verdiyi zərər çox dərin və uzunmüddətli ola bilər. Dimetil civənin düzgün idarə olunması, sənaye sahələrində sərt nəzarət və təkrar emal imkanlarının genişləndirilməsi, bu maddənin ekosistemə və insan sağlamlığına olan təsirlərini azaldaraq müsbət dəyişikliklərə səbəb ola bilər. Həmçinin, qlobal səviyyədə bu maddə ilə əlaqəli maarifləndirmə və qanunvericilik tədbirlərinin gücləndirilməsi vacibdir.
https://www.med.or.jp/english/activities/pdf/jmaj/v49no03.pdf#page=21
https://www.unep.org/topics/chemicals-and-pollution-action/pollution-and-health/heavy-metals/mercury/global-mercury-2
https://www.epa.gov/trinationalanalysis/mercury
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10851382/
Tarix : 10 noyabr 2024
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
