Dəyişən afferentasiya – Sinir sistemində informasiyanın davamlı olaraq yenilənməsi və dəyişməsi prosesi. Mahiyyəti Bu termin əsasən fiziologiyada və neyrofiziologiyada istifadə olunur və orqanizmin ətraf mühitə uyğunlaşması üçün mühüm rol oynayır. Dəyişən afferentasiya (variativ afferentasiya) sinir sisteminə gələn sensor informasiyanın (afferent impulsların) dinamik şəkildə yenilənməsini və dəyişməsini ifadə edir. Bu proses, orqanizmin ətraf mühitə uyğunlaşmasını və çevik reaksiyalar verməsini təmin edir. Bu anlayış P.K. Anoxin tərəfindən irəli sürülən funksional sistemlər nəzəriyyəsi çərçivəsində mühüm yer tutur. Bu nəzəriyyəyə görə, orqanizmin istənilən məqsədəuyğun fəaliyyəti funksional sistemlər vasitəsilə həyata keçirilir və dəyişən afferentasiya bu sistemlərin əsas elementlərindən biridir. Əsas xüsusiyyətlər 1. Sensor informasiyanın yenilənməsi – Orqanizmdən və ətraf mühitdən gələn afferent (daxil olan) impulslar daim dəyişir. 2. Adaptasiya və öyrənmə – Beyin və sinir sistemi bu dəyişikliklərə uyğunlaşaraq çevik cavablar verir. 3. Davranış və motor reaksiyalar – Məlumatın dəyişməsi nəticəsində insan və heyvanların davranışları adaptasiya olunur. Məsələn: Bir şəxs qaranlıqdan işıqlı yerə keçəndə göz bəbəkləri daralır. Bu proses dəyişən afferentasiyanın nəticəsidir, çünki gözlərə düşən işıq miqdarı dəyişir və sinir sistemi buna uyğunlaşır. Mərhələlər 1. Başlanğıc afferentasiya – İlk sensor informasiyanın qəbul edilməsi. 2. Qəbul edilən nəticənin modeli (hədəf obrazı) – Beyin hədəfə çatmaq üçün model formalaşdırır. 3. Effektor (çıxış) aktı – Hərəkət və ya davranışın icrası. 4. Dəyişən afferentasiya – Davamlı olaraq yeni informasiyanın qəbulu və fəaliyyətin tənzimlənməsi. 5. Geri əlaqə (feedback) – Fəaliyyətin nəticələri dəyərləndirilir və lazım gəlsə korreksiya edilir. Dəyişən afferentasiya 2 əsas aspektdən ibarətdir Fizioloji aspekt • Göz bəbəyinin işıq intensivliyinə uyğun daralması və genişlənməsi. • Hərəkət zamanı əzələlərdən və oynaq reseptorlarından gələn siqnalların dəyişməsi. • Termoreseptorların ətraf mühitin temperaturuna uyğun reaksiya verməsi. Psixoloji aspekt • Yeni bir vəziyyətlə qarşılaşdıqda beyinin informasiyanı emal etməsi və uyğun reaksiyanı formalaşdırması. • Öyrənmə proseslərində davamlı olaraq yeni sensor informasiyalara uyğun olaraq biliklərin və davranışların dəyişməsi.

İstinadlar

https://www.osmosis.org/answers/afferent-vs-efferent-neurons

https://www.researchgate.net/figure/General-architecture-of-a-functional-system-SA-is-starting-afferentation-CA-is_fig3_4116893

https://www.biologyonline.com/dictionary/afferent-nerve

https://www.kenhub.com/en/library/anatomy/afferent-and-efferent-pathways-of-the-cerebellum

Tarix : 3 fevral 2025

Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.