Dəniz qartalı və ya balıq qartalı - "Accipitridae" yırtıcı quşlar fəsiləsinin "Haliaeetinae" yarımfəsiləsinə aid olan quşlar. Taksonomiya "Haliaeetus" cinsi ilk dəfə 1809-cu ildə Fransız təbiətşünası Mari Jül Sezar Saviny tərəfindən "Description de l'Égypte" kitabının quşlarla bağlı hissəsində təqdim edilmişdir. 2005-ci ildə aparılan genetik tədqiqat nəticəsində "Ichthyophaga" cinsinə aid olan iki balıq qartalının "Haliaeetus" cinsinə aid olduğu müəyyən edilmişdir. Bu növlər tropik "Haliaeetus" növlərinə çox bənzəyir. Havay adalarının Maui adasından tapılmış qədim (yəni 1500-cü ildən əvvəl nəsli kəsilmiş) bir forma bu cinsdə olan bir növ və ya yarımnöv ola bilər. Bu cinsin digər cinslərlə qohumluğu daha az aydındır. Uzun müddətdir ki, onların morfologiyası və davranışına əsasən Milvus cinsinə (çalağanlar) yaxın olduğu düşünülürdü. Daha yeni genetik məlumatlar bunu təsdiqləyir, lakin onların Buteo cinsinə (şahinlər) də yaxın olduğunu göstərir ki, bu əvvəllər düşünülməmiş bir əlaqədir. 2005-ci ildə aparılan molekulyar tədqiqat göstərdi ki, "Haliaeetus" cinsi parafiletikdir və "Ichthyophaga" cinsini özündə birləşdirir. Növlər mülayim və tropik qruplara ayrılır. Təkamül "Haliaeetus" cinsi bəlkə də yaşayan quşların ən qədim cinslərindən biridir. Misirin Fayyum bölgəsindəki Erkən Oligosen dövrünə aid (təxminən 33 milyon il əvvəl) qazıntılarda tapılmış sol tarsometatarsus (DPC 1652) müasir dəniz qartalınınkına bənzəyir. Bu cins Orta Miosen dövründə (12–16 milyon il əvvəl) mövcud idi. Dəniz qartalları və balıq qartallarının mənşəyi ehtimal ki, Benqal körfəzi ətrafındadır. Eosen/Oligosen dövründə Hindistan yarımqitəsi Avrasiya ilə tədricən birləşdikcə bu, geniş və dayaz bir okean idi. İlk dəniz qartalı ayrılması Hind Okeanı ətrafında yaşayan dörd tropik (və Cənub Yarımkürə subtropik) növün yaranmasına səbəb oldu. Mərkəzi Asiyada yaşayan Pallasın balıq qartalının digər növlərlə əlaqəsi daha qeyri-müəyyəndir. Bu növ daha sonra inkişaf edən üç Holarktik növə yaxındır və şimala yayılmanın erkən bir qolu ola bilər. Bu növün dimdiyi şimal formalarının ağır sarı dimdiyi kimi deyil, tropik növlər kimi kiçik və tünd rənglidir. Problemlər Haliaeetinae yarımfəsiləsi, "antropogen amillər" nəzərə alınmaqla, "Accipitridae" fəsiləsi daxilində xüsusilə təhlükə altında olan canlılar qrupudur. 2005-ci ildə elmi jurnalda qeyd edilmişdir ki, əvvəlki trendlərə görə dəniz qartalları "dünya üzrə çay və sahil mühitlərində tapıla bilər". Beynəlxalq elmi kampaniyalar baxımından, "Nəsli Kəsilməkdə Olan Növlərin Beynəlxalq Ticarəti Konvensiyası" (CITES) dəniz qartalları da daxil olmaqla bütün növləri qoruyur. Növlər Haliaeetus cinsi: - Ağbaş qartal (Haliaeetus leucocephalus) – Kanadanın və Alyaskanın çox hissəsi, ABŞ-nin bütün ərazisi və Şimali Meksika. - Pallasın balıq qartalı (Haliaeetus leucoryphus) – Qazaxıstan, Rusiya, Tacikistan, Türkmənistan, Özbəkistan, Monqolustan, Çin, Hindistan, Nepal, Banqladeş, Myanma və Butan. - Ağquyruq qartal (Haliaeetus albicilla) – Qrenlandiya və İslandiyadan Yaponiyanın Hokkaydo adasına qədər Avrasiya boyunca. - Steller dəniz qartalı (Haliaeetus pelagicus) – Rusiya, Koreya, Yaponiya, Çin və Tayvan. Icthyophaga cinsi: - Ağqarın dəniz qartalı (Icthyophaga leucogaster) – Hindistan və Şri-Lankadan Cənub-Şərqi Asiyaya və Avstraliyaya qədər. - Sanford dəniz qartalı (Icthyophaga sanfordi) – Solomon adaları. - Afrika balıq qartalı (Icthyophaga vocifer) – Afrika çöl zonası. - Madaqaskar balıq qartalı (Icthyophaga vociferoides) – Madaqaskar. - Kiçik balıq qartalı (Icthyophaga humilis) – Kəşmirdən Hindistanın cənub-şərqinə, Nepal, Myanma və Hind-Çinə qədər. - Boşbaş balıq qartalı (Icthyophaga ichthyaetus) – Cənub-Şərqi Asiya. Təsvir Dəniz qartalları ölçülərinə görə fərqlənir. Sanford dəniz qartalı orta hesabla 2–2,7 kq çəkiyə malikdir, Steller dəniz qartalı isə 9 kq çəkiyə qədər çıxa bilər. Ağquyruq qartalı 6,9 kq çəki ilə Avropanın ən böyük qartalıdır. Ağbaş qartal 6,3 kq çəkiyə qədər çıxa bilər ki, bu da onu Şimali Amerikanın ən böyük qartalı edir. Ağqarın dəniz qartalı isə 4,5 kq çəkiyə qədər çıxa bilər. Bu quşlar ümumiyyətlə qəhvəyi rəngdədir (zəngin qəhvədən tutmuş solğun boz-qəhvəyiyə qədər), tez-tez baş, quyruq və ya alt hissələri ağ rəngdə olur. Bəzi növlərin yetkin fərdləri tamamilə sarı dimdiyə malikdir ki, bu da qartallar arasında nadir hallarda rast gəlinir. Onların əsas qidası balıq, su quşları və kiçik məməlilərdən ibarətdir. Yuvalar adətən çox böyük olur və ağacda, bəzən isə qayalıqda yerləşir. Yetkin "Haliaeetus" növlərində quyruq tamamilə ağ rəngdədir, Sanford, ağqarın və Pallas növləri istisna olmaqla. Üç növ cütü mövcuddur: ağquyruq və ağbaş qartallar, Sanford və ağqarın dəniz qartalları, Afrika və Madaqaskar balıq qartalları. Bu cütlərin hər biri ağ və qəhvəyi başlı növlərdən ibarətdir.
https://www.britannica.com/animal/sea-eagle
https://www.hurtigruten.com/en/inspiration/wildlife/sea-eagle
https://www.glengarriffnaturereserve.ie/white-tailed-sea-eagle-facts/
https://www.nationalparks.nsw.gov.au/plants-and-animals/white-bellied-sea-eagle
https://animals.sandiegozoo.org/animals/stellers-sea-eagle
https://en.wikipedia.org/wiki/Sea_eagle
https://www.allaboutbirds.org/guide/Bald_Eagle/overview
https://www.birdingecotours.com/conservation-of-the-globally-endangered-pallass-fish-eagle-in-bhutan/
https://peregrinefund.org/explore-raptors-species/eagles/white-bellied-sea-eagle
https://animalia.bio/sanfords-sea-eagle
Tarix : 24 yanvar 2025
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
