Carrier's constraint (Carrier-in məhdudiyyəti) heyvan fiziologiyasında bir fenomen olub, xüsusən dördayaqlı canlıların tənəffüs sisteminə təsir edən əhəmiyyətli bir məhdudiyyət kimi öyrənilir. Bu məhdudiyyət, amfibiya və sürünənlər kimi bəzi quru və su canlılarının eyni anda həm tənəffüs edib, həm də hərəkət etməsini çətinləşdirir. Carrier's constraint, adətən həmin canlıların tənəffüs sistemi ilə əlaqəli hərəkət və nəfəs alma proseslərinin uyğunsuzluğu səbəbindən ortaya çıxır. Bu fenomen çoxsaylı ekoloji və inkişaf məhdudiyyətlərinə yol açır və canlıların təkamül tarixi ərzində müxtəlif adaptasiya proseslərinə səbəb olur. Carrier's constraint əsasən dördayaqlı, yəni iki cüt ayağı olan canlılar üçün aktualdır. Bu məhdudiyyət, sinə boşluğunun quruluşu və əzələ fəaliyyətləri ilə əlaqəlidir. İki əsas məqamı vurğulamaq olar: 1. Nəfəsalma ilə hərəkətin uyğunsuzluğu: Carrier-in məhdudiyyəti olan canlılar, xüsusən də sürünənlər, hərəkət etdikdə sinə boşluğu bədənin yan tərəflərinə doğru bükülür. Bu bükülmə, ağciyərlərin hərəkətini məhdudlaşdırır və nəticədə effektiv nəfəsalma üçün şəraitin pozulmasına səbəb olur. Sinə boşluğundakı təzyiq dəyişiklikləri də ağciyərlərin tam genişlənməsinə mane olur ki, bu da oksigenin alınıb-karbondioksidin xaric edilməsini çətinləşdirir. 2. Simmetrik hərəkət məhdudiyyətləri: Çoxsaylı dördayaqlı heyvanlar sinə əzələlərini hərəkət etdirmək üçün simmetrik bir şəkildə işlətməlidirlər ki, bu da onların tənəffüs funksiyasını məhdudlaşdırır. Məsələn, sürünənlərin çoxu hərəkət edərkən bədənlərini yanlara doğru qıvrıldıqca ağciyərlərinin bir tərəfi sıxılır. Bu, hər iki ağciyərin eyni zamanda tam istifadə edilməsini çətinləşdirir. Carrier-in məhdudiyyəti və müxtəlif heyvan sinifləri. Carrier's constraint xüsusilə sürünənlər və bəzi amfibiyalar arasında daha çox müşahidə edilir. Sürünənlər: Əsasən sürünənlər bu məhdudiyyətdən əziyyət çəkirlər. Sürünənlərin əksəriyyəti bu məhdudiyyəti azaldan adaptasiya mexanizmlərinə malikdir. Bəzi sürünənlər sükut vəziyyətində olarkən dərin nəfəs almağa üstünlük verirlər və hərəkət anında nəfəslərini müvəqqəti olaraq saxlayırlar. Amfibiyalar: Carrier's constraint, bəzi amfibiyalara də təsir edir. Sudan quruya çıxan bəzi növlər, hərəkət edən zaman nəfəsalmada çətinlik çəkir. Bununla belə, onlar daha çox su mühitində yaşadıqları üçün tənəffüs mexanizmləri ilə bağlı bu məhdudiyyətləri su altında yaşamaq üçün adaptasiya edə bilirlər. Amfibiyalar, əsasən su ilə təmasda olduqlarına görə, dəriləri vasitəsilə də oksigen qəbul edirlər. Bu, onların tənəffüs problemlərini bir qədər azaldır. Məməlilər və quşlar: Məməlilər və quşlar Carrier's constraint məhdudiyyətindən daha az əziyyət çəkirlər. Onların sinə və ağciyər quruluşu daha irəli səviyyədə inkişaf edib və bu, hərəkət edərkən belə səmərəli nəfəs almalarını təmin edir. Məsələn, məməlilərin diafraqma adlanan əzələ ilə təchiz olunmuş sinə boşluqları var. Diafraqma vasitəsilə ağciyərlər genişlənir və daralır ki, bu da hərəkət zamanı belə fasiləsiz nəfəsalma üçün imkan yaradır. Təkamüldə rolu. Carrier's constraint təkamül nöqteyi-nəzərindən canlıların adaptasiya və inkişaf proseslərinə böyük təsir göstərmişdir. Bu məhdudiyyət, sürətli və uzun məsafəli hərəkətlər üçün uyğunlaşma tələb edən canlılarda xüsusi çətinlik yaratmışdır. Təkamül zamanı bir çox canlılar bu məhdudiyyətdən qurtulmaq və ya onu azaltmaq üçün adaptasiya yolları tapmışlar. Sürətli hərəkət əlverişsizliyi: Carrier-in məhdudiyyəti, sürünənlər və bəzi amfibiyaların sürətli hərəkət etmələrinə əngəl törədir. Bu məhdudiyyətin yaratdığı əlverişsizlik, yırtıcıdan qaçmaq və ya ovlamaq qabiliyyətlərini məhdudlaşdırır ki, bu da yaşamalarına çətinlik yaradır. Təkamül yolunda uyğunlaşma: Carrier's constraint-in yaratdığı çətinliklər, təkamül prosesində müəyyən uyğunlaşmaların inkişafını sürətləndirmişdir. Məsələn, dördayaqlı bəzi məməlilər və quşlar simmetrik əzələ hərəkətlərindən istifadə edərək və diafraqma sistemi inkişaf etdirərək daha müstəqil və səmərəli nəfəsalma qabiliyyəti qazanıb. Yırtıcıların üstünlükləri: Tənəffüs məhdudiyyəti olan bəzi canlılar daha çox gecə fəallığına və ya su mühitlərindəki davranışlara üstünlük verirlər. Bu onların daha az rəqabət mühitində yaşamasına imkan yaradır. Müasir Araşdırmalarda Rolu. Müasir dövrdə Carrier's constraint biologiya və təkamül fiziologiyasında mühüm bir tədqiqat mövzusuna çevrilmişdir. Alimlər bu fenomeni daha dərindən öyrənərək, tənəffüs və hərəkət mexanizmlərinin müxtəlif canlılarda necə inkişaf etdiyini, hansı adaptasiya mexanizmlərinin ortaya çıxdığını və bu məhdudiyyətin ümumi sağ qalma və ekoloji uyğunluq üzərində necə təsir göstərdiyini araşdırır.
https://www.researchgate.net/figure/Carriers-constraint-A-B-Reptiles-such-as-lizards-can-only-breathe-or-walk-but-not_fig5_346735054
https://pterosaurheresies.wordpress.com/2017/03/06/origin-of-bipedalism-in-dinosaurs-overlooking-carriers-constraint/
https://dbpedia.org/page/Carrier's_constraint
https://carrier.biology.utah.edu/Dave's%20PDF/bramble%20and%20carrier.pdf
Tarix : 9 noyabr 2024
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
