Daş balıqları cinsi (Synanceia) - Scorpaenidae (skorpion balıqları və qohumları) fəsiləsinə aid olan Synanceiinae (daş balıqları) yarımfəsiləsinin bir cinsi. Daş balıqları dünyada məlum olan ən zəhərli balıqlardır və onların sancmaları insan üçün ölümcül ola bilər. Bu balıqlar Hind-Sakit okeanının sahil sularında yayılmışdır. Bəzən onları şirin su aslan balıqları ilə səhv salırlar. Taksanomiya Synanceia cinsi ilk dəfə 1801-ci ildə alman təbiətşünasları Markus Elizer Blox və Yohann Qotlob Taneus Şnayder tərəfindən təsvir edilmişdir. Onlar bu cinsin tip növü olaraq Karl Linneyin 1766-cı ildə Ambon adasından (İndoneziya) təsvir etdiyi Scorpaena horrida növünü seçmişlər. Synanceia cinsi, Scorpaenidae fəsiləsində Synanceeinae yarımfəsiləsinin üç tayfasından biri olan Synanceiini tayfasına aid edilir. Bununla belə, bəzi alimlər Synanceiidae-ni müstəqil fəsilə kimi qəbul edir və Synanceiini-ni Synanceiinae yarımfəsiləsi kimi təsnif edirlər. Cinsin adı syn ("birlikdə") və angeíon ("boşluq") sözlərinin birləşməsindən yaranmışdır ki, bu da bu balıqların iri, boşluqlu baş quruluşuna işarə edir. Yaşayış mühiti və xüsusiyyətləri Synanceia əsasən dəniz balıqlarıdır. Əksəriyyəti tropik Sakit və Hind okeanlarının mərcan riflərində məskunlaşır. Bu növlərin güclü neyrotoksin ifraz edən və iynə kimi iti arxa üzgəc tikanları var. Təhlükə hiss etdikdə bu tikanlar dik qalxır və toxunuş zamanı zəhər buraxır. "Daş balığı" adı onların boz və ləkəli rənginin daşla qarışdırıla bilməsi səbəbindən verilmişdir. Üzgüçülər və dalğıclar onları görməyə bilər və təsadüfən üzərlərinə basaraq sancılmağa məruz qala bilərlər. Daş balığı sancıldığı zaman tətbiq olunan təzyiqə mütənasib olaraq müəyyən miqdarda zəhər buraxır. Bundan əlavə, daş balıqları xüsusi müdafiə mexanizmi kimi kəskin "gözyaşı qılıncı" adlı tikanlarını da uzada bilirlər. Zəhəri Synanceia cinsinin zəhəri verrukotoksin (VTX) adlı protein əsaslı toksindən ibarətdir. Bu maddə insan orqanizmində Ca²⁺ kanal aktivliyini β-adrenoreseptor-cAMP-PKA yolu vasitəsilə tənzimləyir. Daş balıqlarının sancması insanda şiddətli ağrı, tənəffüs çatışmazlığı, ürək-damar sisteminə ziyan, qıcolmalar və iflic yarada bilər, bəzən isə ölümə səbəb ola bilər. Zəhərin tam təsir mexanizmi hələ də tam öyrənilməmişdir. Qida kimi istifadəsi Synanceia növləri düzgün hazırlandıqda insanlar tərəfindən yeyilə bilər. Onların protein əsaslı zəhəri bişirildikdə parçalanır və təsirsiz hala keçir. Çiy halda sashimi (yapon mətbəxində bir yemək növü) kimi yeyildikdə isə sadəcə arxa üzgəcləri çıxarıldıqda təhlükəsiz olur. Bu balıqlar Asiyanın bir çox yerlərində, o cümlədən Cənubi Yaponiya, Cənubi Fujian, Quangdong (Çin), Honq Konq və Vyetnamın bəzi bölgələrində delikates hesab olunur. Xokkien dilində danışan bölgələrdə isə bu balıq sağlamlıq üçün faydalı qida kimi qəbul edilir. Synanceia balıqlarının əti ağ, sıx və şirindir, dərisi isə yeməlidir. Onlar adətən zəncəfillə bişirilərək şəffaf şorbada təqdim edilir və bəzən çiy halda da yeyilir. Populyar mədəniyyətdə 1980-ci il istehsalı olan The Blue Lagoon filmində Emmeline Lestrange (Brooke Shields tərəfindən canlandırılır) bilmədən daş balığının üzərinə basır və ölümcül zəhərlənməyə məruz qalır. Film Vanuatu adalarındakı Espiritu Santo adasında çəkilmişdir və bu bölgədə uzunluğu 40 sm-ə çatan daş balıqları mövcuddur.

İstinadlar

https://oceana.org/marine-life/stonefish/

https://australian.museum/learn/animals/fishes/reef-stonefish-synanceia-verrucosa-bloch-schneider-1801/

https://fishbase.se/Summary/speciesSummary.php?id=5825

https://www.siladen.com/news/the-oceans-most-venomous-fish-reef-stonefish/

https://oceanconservancy.org/blog/2020/01/22/stonefish/

https://www.australiangeographic.com.au/fact-file/stonefish/

https://trishansoz.com/trishansoz/great-barrier-reef/stonefish.html

https://litfl.com/stonefish-toxinology/

https://ufhealth.org/conditions-and-treatments/stonefish-sting

https://a-z-animals.com/animals/stonefish/

https://www.sunshinecoast.qld.gov.au/environment/education-resources-and-events/environment-resources-and-publications/coast-and-marine/stonefish-on-the-sunshine-coast

https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC8225006/

https://otlibrary.com/stonefish/

https://www.blueplanetaquarium.com/fish-stories/the-most-venomous-fish-in-the-worldtop-5-stonefish-facts/

https://blog.padi.com/stonefish-the-most-venomous-fish-in-the-world/

https://www.scuba.com/blog/stonefish/

https://www.aquariumofpacific.org/onlinelearningcenter/species/reef_stonefish

https://www.reddit.com/r/TheDepthsBelow/comments/6ry3xq/stonefish_the_most_venomous_fish_in_the_world/?rdt=35538

Tarix : 29 yanvar 2025

Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.