Con Tuki - Amerikalı statistikaçı və riyaziyyatçıdır, statistika sahəsindəki töhfələri ilə xüsusilə tanınır, xüsusilə də tədqiqat məlumatlarının analizi, statistik qrafika və Fast Fourier Transform (FFT) metodunun inkişafı sahəsindəki işləri ilə tanınır. O, həmçinin "bit" (ikili rəqəm) terminini ixtira edən şəxs kimi də tanınır və box plot-un (qutu qrafikası) inkişafında da iştirak edib. Erkən həyat və təhsil Con Tuki 1915-ci ildə Massaçusets ştatının New Bedford şəhərində anadan olub. O, 1936-cı ildə Brown Universitetində ingilis dili üzrə bakalavr dərəcəsini alıb. Daha sonra 1939-cu ildə Princeton Universitetində riyaziyyat üzrə doktorluq dərəcəsi əldə edib. Tuki-nin erkən təhsili müxtəlif sahələri əhatə edib, bu da onun sonrakı statistika işlərinə geniş bir perspektiv qazandırıb. Karyera və töhfələr Tukinin karyerası akademiya, dövlət və sənayeni əhatə edib. O, Princeton Universitetində professor olaraq çalışıb və Bell Labs-da da tanınmış bir fiqur olub, burada statistik nəzəriyyə və metodlara mühüm töhfələr verib. Onun tədqiqat məlumatlarının analizi (EDA) sahəsindəki işləri inqilabi olub, çünki bu iş, verilənlərə vizual yanaşmanın və rəsmi statistik çıxarışlar etmədən əvvəl onların əsas xüsusiyyətlərini ümumiləşdirərək qiymətləndirməyin əhəmiyyətini vurğulamışdır. Tuki həmçinin Fast Fourier Transform (FFT) metodunun inkişafına mühüm töhfə verib, bu metod diskret Fourier transformasını səmərəli hesablamanı təmin edir. Bu iş siqnal emalı, şəkil analizləri və mühəndislik və fizikanın bir çox sahələrində davamlı təsirlər yaratmışdır. EDA və FFT üzərindəki işlərindən əlavə, Tuki, qutu qrafikasını (box plot), sap və yarpaq qrafikasını (stem-and-leaf plot) və verilənlər analizində standartlaşmış müxtəlif statistik metodları inkişaf etdirib. Nəşrlər və tanınmalar Con Tuki çoxsaylı təsirli kitablar və məqalələr dərc edib, bunlardan biri olan Exploratory Data Analysis (1977) müasir məlumat analizi texnikalarının təməlini qoymuş klassik bir əsərdir. O, statistik icma tərəfindən yüksək qiymətləndirilirdi və karyerası boyu bir çox mükafat və təltiflər alıb, o cümlədən 1973-cü ildə Milli Elm Medalı ilə təltif olunub. Şəxsi həyat Con Tuki, maraq və problemlərə yaradıcı yanaşma qabiliyyəti ilə tanınırdı. O, yalnız statistikaçı deyil, həm də statistikanın müxtəlif sahələrdə, biologiyadan iqtisadiyyata qədər geniş tətbiqini müdafiə edən bir şəxs idi. 2000-ci ildə vəfat etmişdir, lakin onun işi statistika sahəsində hələ də təsirli olaraq qalır.
https://www.stat.berkeley.edu/~brill/papers/life.pdf
https://mathshistory.st-andrews.ac.uk/Biographies/Tukey/
https://www.statistics.com/historical-spotlight-john-tukey/
https://imstat.org/2023/09/30/hand-writing-john-tukey-the-first-data-scientist/
https://mnstats.morris.umn.edu/introstat/history/w98/Tukey.html
https://ethw.org/John_Tukey
https://en.wikipedia.org/wiki/John_Tukey
Tarix : 14 mart 2025
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
