Con Berden Sanderson Holdeyn (J. B. S. Haldane) - İngilis bioloq, genetik və elm populyarizatoru. 5 noyabr 1892-ci ildə anadan olub və 1 dekabr 1964-cü ildə vəfat edib. O, müasir sintez nəzəriyyəsinin (evolusiya biologiyasının Darvin nəzəriyyəsi ilə Mendel genetikası arasında körpü) əsas qurucularından biri kimi tanınır. Haldane genetik populyasiya tədqiqatları ilə elmdə iz qoyub və elmi fantastika yazıları ilə də məşhurlaşıb. Ateist və sosialist baxışları ilə də diqqət çəkib. Erkən həyat və təhsil J. B. S. Haldane 5 noyabr 1892-ci ildə Oksfordda, İngiltərədə anadan olub. Atası Con Skott Haldane tanınmış fizioloq, anası Louisa Kathleen Trotter isə yazıçı idi. Elmi mühitdə böyüyən Haldane uşaqlıqdan atasının təcrübələrində kömək edib və təbii elmlərə maraq göstərib. Eton Kollecində təhsil alıb, sonra Oksford Universitetində klassik ədəbiyyat və riyaziyyat oxuyub, 1914-cü ildə birinci dərəcəli diplom alıb. Birinci Dünya Müharibəsində Şotlandiya Qara Keşikçilərində xidmət edib və kimyəvi silahların təsirlərini öyrənmək üçün özünü təcrübə obyekti kimi istifadə edib. Karyera Haldane 1920-ci illərdə Kembric Universitetində işə başlayıb və burada genetik populyasiyalar üzrə riyazi modellər işləyib. Onun 1924-1934-cü illər arasında nəşr etdiyi on məqalə evolusiyanın genetik əsaslarını riyazi olaraq izah edib, bu da Ronald Fisher və Sewall Wright ilə birgə müasir sintez nəzəriyyəsinin təməlini qoyub. “Haldane qaydası” kimi tanınan prinsip (təbiətdə cinsiyyətlə bağlı mutasiyaların kişilərdə daha çox göründüyünü göstərir) onun adını daşıyır. 1933-cü ildə London Universitet Kollecinə keçib və genetika professoru olub. Burada enzimlər və biokimyəvi proseslər üzərində də işləyib. İkinci Dünya Müharibəsi zamanı hərbi dalğıclar üçün dekompressiya tədqiqatları aparıb və yenə özünü təcrübələrdə sınaqdan keçirib. 1957-ci ildə Hindistana köçüb, Hindistan Statistika İnstitutunda və sonra Bhubaneswarda tədqiqatçı kimi çalışıb. Hindistana köçməsinin səbəbi Britaniya hökumətinin müstəmləkəçilik siyasətinə etirazı və sosialist ideallarına uyğun həyat tərzi axtarışı olub. Haldane həmçinin “Daedalus; or, Science and the Future” (1924) kimi elmi fantastika əsərləri yazıb və elmi məqalələrlə yanaşı, geniş oxucu kütləsi üçün populyar yazılar qələmə alıb. Onun “Possible Worlds” (1927) kitabı elmin ictimai təsirini araşdırır. Şəxsi həyat və miras Haldane iki dəfə evlənib: ilk həyat yoldaşı Şarlotta Burqis (1916-1945), ikinci həyat yoldaşı Helen Spurway (1945-1964) olub. Uşaqları olmayıb. Ateist və Marksist kimi tanınıb, bir müddət Britaniya Kommunist Partiyasına üzv olub, lakin sonradan tənqidi mövqeyə keçib.
https://www.britannica.com/biography/J-B-S-Haldane
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC2870975/
https://geneticsunzipped.com/transcripts/2021/2/11/the-life-of-jbs-haldane
https://jbshaldane.org/
https://royalsocietypublishing.org/doi/10.1098/rsbm.1966.0010
https://www.oxfordreference.com/display/10.1093/oi/authority.20110803095916141
https://en.wikipedia.org/wiki/J._B._S._Haldane
Tarix : 15 mart 2025
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
