Coelurosauria dinozavrı (yunanca "boşquyruq kərtənkələlər" mənasını verir) - Tetropod dinozavrlarının bir qrupu və bu qrup quşlarla karnosaurlardan daha yaxından əlaqəlidir. Təsnifat İndiyə qədər kəşf edilmiş əksər lələkli dinozavrlar koelurozavrlar olmuşdur. Filip J. Kurri bütün koelurozavrların lələkli olmasının çox güman olduğunu düşünürdü. Lakin bu qrupun bəzi üzvləri üçün tapılan dəri izləri onların daşlı, pulcuqlu dəriyə malik olduğunu göstərir ki, bu da lələklərin bütün taksonlarda tamamilə pulcuqların yerini almadığını göstərir. Keçmişdə Coelurosauria bütün kiçik teropodlara istinad etmək üçün istifadə edilirdi, lakin bu təsnifat sonradan dəyişdirilmişdir. Anatomiya Bədən quruluşu Koelurozavrların anatomik xüsusiyyətlərinin öyrənilməsi göstərir ki, onların son ortaq əcdadı bitki maddəsini yemək və həzm etmək qabiliyyəti inkişaf etdirmişdir, omnivor (hər şey yeyən) qidalanma tərzinə uyğunlaşmışdır. Bu qabiliyyət kladın uğuru üçün əsas amil ola bilərdi. Sonrakı qruplar omnivorluğu qoruyub saxladı, digərləri isə müxtəlif istiqamətlərdə ixtisaslaşaraq həşəratla (Alvarezsauridae), otla (Therizinosauridae) və ət yeməklə (Tyrannosauroidea və Dromaeosauridae) qidalanmağa başladı. Qrup ən böyük (Tiranozavr) və ən kiçik (Mikroraptor, Parvikursor) yırtıcı dinozavrları özündə birləşdirir. Örtük Fosil sübutları göstərir ki, ən primitiv koelurozavrların dərisi də əsasən lələklərlə örtülü idi. Lələklərin fosil izləri, nadir olsa da, koelurozavrların əksər əsas xətlərində tapılmışdır. Əksər koelurozavrlar həmçinin bədənlərinin bəzi hissələrində, xüsusilə ayaqlarında pulcuq və lövhələr saxlayırdı, baxmayaraq ki, bəzi primitiv koelurozavr növlərinin yuxarı ayaqlarında və quyruqlarının bir hissəsində də pulcuqlar var idi. Bunlara tiranozavroidlər, Juravenator və Scansoriopteryx daxildir. Bu heyvanlardan bəzilərinin (Scansoriopteryx və bəlkə də Juravenator) fosilləri bədənin digər yerlərində də lələkləri qoruyub saxlayır. Sinir sistemi və hisslər Nadir olsa da, teropodların endokraniumunun tam tökmələri fosillərdən məlumdur. Teropodların endokraniumu qiymətli nümunələrə zərər vermədən kompüter tomografiyası və 3D rekonstruksiya proqramları vasitəsilə qorunmuş beyin qutularından da bərpa edilə bilər. Bu tapıntılar təkamül əhəmiyyətinə malikdir, çünki onlar müasir quşların nevrologiyasının əvvəlki sürünənlərdən yaranmasını sənədləşdirməyə kömək edir. Beynin serebrum tərəfindən tutulan hissəsinin artması Coelurosauria-nın meydana gəlməsi ilə baş vermiş və "maniraptoranların və erkən quşların təkamülü boyunca davam etmişdir". Fosil sübutları və yaş Coelurosauria ilə şərti olaraq əlaqələndirilən bir neçə fosil izi Trias dövrünün sonuna qədər uzanır. O vaxtdan ən erkən Orta Jura dövrünə qədər tapılanlar fraqmentardır. Coelurosauria-nın ən qədim məlum üzvləri Orta Jura dövrünün sonundan olan proceratosaurid tiranozavroidləri Proceratosaurus və Kileskusdur. Bir çox demək olar ki, tam fosil koelurozavrları Geç Jura dövründən məlumdur. Archeopteryx (Wellnhoferia daxil olmaqla) Bavariyada 155-150 milyon il əvvəl yaşamışdır. Ornitholestes, troodontid Hesperornithoides, Coelurus fragilis və Tanycolagreus topwilsoni Vayominqdəki Morrison Formasiyasından təxminən 150 milyon il əvvəl məlumdur. Epidendrosaurus və Pedopenna Çindəki Daohugou yataqlarından təxminən 165-163 milyon il əvvəl məlumdur. Geç Jura dövründəki geniş fosil diapazonu və morfoloji sübutlar göstərir ki, koelurozavrların diferensiasiyası Jura dövrünün sonuna qədər demək olar ki, tamamlanmışdır.
https://ucmp.berkeley.edu/diapsids/saurischia/coelurosauria.html
https://www.britannica.com/animal/coelurosaur
https://study.com/academy/lesson/coelurosauria-dinosaurs-definition-facts.html
https://ucmp.berkeley.edu/taxa/verts/dinosauria/coelurosauria.php
https://www.geol.umd.edu/~tholtz/G104/lectures/104coelur.html
https://fossil.fandom.com/wiki/Coelurosauria
https://en.wikipedia.org/wiki/Coelurosauria
Tarix : 21 fevral 2025
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
