Çerimoya (Annona cherimola) - Queçua xalqı tərəfindən "çirimuya" adlandırılan və "chirimoya" kimi də yazılan, Annona cinsinə aid yeməli meyvə verən bitki növü. Bu növ, Annonaaceae (annonalar) ailəsinə aiddir, şirin alma (sweetsop) və turş alma (soursop) növlərini də əhatə edir. Uzun müddət çerimoyanın Ekvador və Peruya məxsus olduğu düşünülüb və Andlar ilə Mərkəzi Amerikada becərilməsi geniş yayılıb. Lakin son dövrdə edilən fərziyyələrə görə, bu bitkinin vətəni Mərkəzi Amerika ola bilər, çünki onun yabanı qohumlarının bir çoxu burada tapılır. Çerimoya dünyanın tropik və subtropik bölgələrində, o cümlədən Mərkəzi Amerika, Cənubi Amerikanın şimal hissələri, Cənubi Kaliforniya, Cənubi Asiya, Avstraliya, Aralıq dənizi bölgəsi və Şimali Afrikada yetişdirilir. Amerikalı yazar Mark Tven çerimoyanı “insanların bildiyi ən dadlı meyvə” adlandırıb. Meyvənin qaymaqlı teksturası ona "krem alma" adını qazandırıb. Xüsusiyyətləri Annona cherimola, sürətlə böyüyən, qismən həmişəyaşıl, 5-9 metr hündürlüyündə bir ağacdır. Yarpaqları yaşıl, ellips formasında, ucları sivri və saplaq hissəsinə yaxın dairəvidir. Ağacın çiçəkləri solğun yaşıl, güclü meyvə qoxusuna malikdir. Meyvəsi ürək formalı və ya konus formasında olub, qabığı tünd yaşıl rəngdə və tərəziyə bənzər naxışlarla örtülüdür. Hər bir meyvədə çoxsaylı sərt, qara toxumlar var ki, bunlar çeynəndiyi zaman zəhərli təsir göstərə bilər. İspaniyanın Qranada-Malaga tropik sahilində yetişdirilən çerimoya, Aİ-nin mənşəyin qorunması üzrə coğrafi işarəsi ilə qorunan 'Fino de Jete' kultivarına aid meyvədir. "Fino de Jete" meyvələrinin qabığı Impressa tipindədir və kənarları ya hamar, ya da bir qədər çökükdür. Meyvənin forması dairəvi, oval, ürək şəklində və ya böyrək formasında ola bilər. Toxumlar carpellərdə yerləşir və asanlıqla ayrılmır. Dadı isə güclü şirinliyi azca turşməzəliklə tarazlayır və həll olan şəkər tərkibi 17° Bx-dən yuxarıdır. Çox həssas, tez xarab olan meyvədir və qabığı sürtünmə, zərbə və s. mexaniki zədələrə qarşı həssasdır. Meyvə tarlada əl ilə yığılmadan başlayaraq, anbarda qablaşdırılmaya qədər çox diqqətlə idarə olunmalıdır, bu proses isə 24 saat ərzində başa çatdırılmalıdır. Yenidən qablaşdırma və ya əlavə idarəetmə qəti şəkildə qadağandır. Yetişdirilməsi Ağac tropik bölgələrdə, 1300-2600 m yüksəkliklərdə yaxşı inkişaf edir. Donmaya həssas olsa da, əgər sərin temperatur dövrləri olmazsa, ağac tədricən fəaliyyətini dayandıraraq yarıyuxulu vəziyyətə keçə bilər. And dağlarının yerli sakinləri çerimoyanın qarı dözə bilmədiyini deyirlər. Aralıq dənizi bölgəsində çerimoya əsasən İspaniya və Portuqaliyanın cənubunda becərilir. O, bu bölgələrə 1751-1797-ci illər arasında gətirilmişdir. Daha sonra İtaliyaya aparılmış, lakin hazırda Afrikanın, Orta Şərqin və Okeaniyanın bir sıra ölkələrində də yetişdirilir. Çerimoya həmçinin Amerikanın müxtəlif yerlərində, 1790-cı ildən etibarən Havay adalarında və 1871-ci ildən Kaliforniyada becərilir. Yığımı Böyük, vahid yaşıl rəngli, çatlaqsız və ya əsasən qaralmamış qabıqlı meyvələr ən yaxşısıdır. Saxlama üçün optimal temperatur, kultivara, yetişmə mərhələsinə və müddətə görə dəyişərək, 8–12 °C (46–54 °F) arasında olur və optimal nisbi rütubət isə 90–95% təşkil edir. Yetişməmiş çerimoyalar otaq temperaturunda yetişir və bu zaman yüngül təzyiqə qarşı yumşalır. Etilenə məruz qalma (100 ppm iki gün müddətində) yetkin yaşıl çerimoya və digər Annona meyvələrinin yetişməsini sürətləndirir. 15–20 °C (59–68 °F) temperaturda təxminən beş gün ərzində yetişə bilərlər. Yetkin yaşıl meyvələrin yetişməsini yavaşlatmaq üçün etilenin uzaqlaşdırılması da faydalı ola bilər. Brend və kollektiv marka "Chirimoya Cumbe" markası kollektiv marka olaraq tanınır və bu, Cumbe vadisində (Perunun Huarochiri əyaləti) istehsal olunan çerimoyaların xüsusi keyfiyyətlərini təmsil edir. Bu vadidə istehsal olunan çerimoyalar iri ölçülü, yumşaq qabıqlı və qida dəyəri yüksək olan meyvələrdir. 1997-ci ildə Cumbe camaatı "Chirimoya Cumbe" adını kollektiv marka olaraq qeydiyyatdan keçirmiş və bu marka kənd sakinlərinə məxsus hüquqla qorunur. Cumbe camaatı dövlətin sahiblənməsinə qarşı çıxaraq, marka üzərində müstəqil hüquqlarını qorumaq üçün kollektiv markanı üstün tutublar. Nəticədə, bu ad xüsusi bir loqotiplə qeydiyyatdan keçmişdir və kənd icması tərəfindən istifadə olunan qaydalar əsasında qorunur.
https://en.m.wikipedia.org/wiki/Cherimoya
https://www.hort.purdue.edu/newcrop/morton/cherimoya.html
http://www.nap.edu/catalog/1398/lost-crops-of-the-incas-little-known-plants-of-the
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3253804
http://www.twainquotes.com/18661025u.html
https://web.archive.org/web/20110930042220/http://www.worldagroforestrycentre.org/sea/products/afdbases/af/asp/SpeciesInfo.as
http://titanarum.uconn.edu/199500093.html
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2774696
https://biblio.ugent.be/publication/522063/file/1874191
https://plants.jstor.org/stable/10.5555/al.ap.upwta.1_229
http://www.bioversityinternational.org/Information_Sources/Species_Databases/New_World_Fruits_Database/qryall3.asp?intIDSpecies=86
https://plants.usda.gov/java/profile?symbol=ANCH9
http://www.anbg.gov.au/cgi-bin/apni
https://www.gardeningknowhow.com/ornamental/trees/annona/cherimoya-tree-info-and-care.htm
https://www.fda.gov/food/nutrition-facts-label/daily-value-nutrition-and-supplement-facts-labels
Tarix : 20 dekabr 2024
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
