Causus rhombeatus ilanı - Ümumi adı ilə rombik gecə əqrəbi, Viperidae ailəsinin Viperinae yarımfəsiləsinə aid olan zəhərli bir ilan növü. Bu növ Afrika çöl bölgələrinə endemikdir. Heç bir yarımnövü etibarlı kimi tanınmır. Təsvir Orta hesabla 60 sm (24 düym) ümumi uzunluğu (quyruq daxil olmaqla) olan C. rhombeatus, Causus cinsinin ən iri üzvüdür. Qeydə alınmış ən uzun fərd 93 sm (37 düym) uzunluğunda bir erkəkdir və Zimbabvenin şərqində toplanmışdır. Başın nisbətən küt bir burnu var (yəni bu cinsin digər üzvlərindən daha yumru), yan tərəflərində burun dəlikləri yerləşir. Göz ətrafı halqası 2–3 preokulyar, 1–2 postokulyar və 1–2 subokulyar pulcuqdan ibarətdir ki, bunlar gözü üst dodaq pulcuqlarından ayırır. Temporal pulcuqlar adətən 2+3, bəzən 2+4, çox nadir hallarda isə 2+2 və ya 3+3 olur. 6 üst dodaq pulcuğu var, çox nadir hallarda 7. Alt dodaq pulcuqları adətən 7 və ya 10, nadir hallarda 8, çox nadir hallarda isə 11, 12 və ya 13 olur. İlk 3–4 alt dodaq pulcuğu ön çənə qalxanları ilə təmasdadır. Arxa çənə qalxanları kiçikdir və tez-tez gular pulcuqlarından fərqlənmir. Orta bədəndə 15–21 sıra orta dərəcədə kələ-kötür və ipək kimi toxunma hissi verən bel pulcuqları var. Qarın pulcuqları 120–166, quyruqaltı pulcuqlar isə 15–36 arasındadır (əsasən bölünmüşdür). Yayılması C. rhombeatus Afrika çöl bölgələrində Nigeriyadan şərqdə Sudan, Efiopiya, Somali və Keniyaya, cənubdan Tanzaniya, Uqanda, Ruanda, Burundi, Konqo Demokratik Respublikası, Anqola, Zambiya, Malavi, Zimbabve, şimal Botsvana, Mozambik, Esvatini və şərqi Cənubi Afrikadan Qərb Kap əyalətindəki Riverdale-ə qədər tapılır. Tip lokaliteti qeyd edilməyib. Yaşayış yeri C. rhombeatus üçün üstünlük verilən təbii yaşayış yerləri meşə, savanna, kolluqlar və otlaqlardır, 600–2,200 m (2,000–7,200 fut) yüksəklikdə. Davranış C. rhombeatus fəal bir növdür və tez-tez nisbətən sürətli hərəkət edə bilər, təxminən saniyədə 92 sm (3 fut) sürətə çıxa bilər. Adətən quruda tapılır, lakin dırmaşmaqda və üzməkdə heç bir çətinlik çəkmir. Əsasən gecə fəaldır, lakin tez-tez səhər tezdən və ya günorta sonrası günəşlənməyi sevir. Bununla belə, Mallow və digərləri (2003) günün ən isti vaxtında fəal olan onlarla nümunə topladıqlarını bildirmişlər. Əksər nümunələr sakitdir və ciddi şəkildə təhrik edilmədikcə dişləməyə çalışmır. FitzSimons Pitman (1938)-də deyir ki, əsarətdə bəzi nümunələr "o qədər əhliləşir ki, onları boynunuzun ətrafında və paltarlarınızın içində sürünməyə, dırmaşmağa və sürüşməyə icazə verə bilərsiniz." Digərləri isə daha temperamentlidir. Ciddi şəkildə narahat edildikdə, "qəzəbli" bir təhdid göstərişi verir ki, bu da bədəni şişirməyi (tünd işarələri daha görünən edir), yüksək səslə tısıltı və pıçıltı çıxarmağı, bədənin ön hissəsini düzəltməyi və çılğın şəkildə zərbə endirməyi əhatə edir. Həmçinin boynunu düzəldib dilini uzadaraq irəliləyə bilər, kiçik bir kobra kimi. Zərbə o qədər güclü olur ki, kiçik nümunələr tamamilə yerindən qalxa bilər. Qidalanma C. rhombeatusun əsas qidası qurbağalardır, lakin kiçik məməlilər də daxildir. Çoxalma C. rhombeatus dişiləri orta hesabla 24 yumurta qoyur və bunların inkubasiya müddəti təxminən dörd ay davam edir. Yumurtadan çıxan balalar 10–12,5 sm (3,9–4,9 düym) ümumi uzunluğa malikdir və kiçik qurbağalarla qidalanır. Zəhər Rombik gecə əqrəbinin dişləmələri ciddi ola bilər və ən azı bir dişləmə zamanı uşağın fasiyotomiya edilməsi lazım gəlmişdir. Sənədləşdirilmiş bir neçə dişləmə ağrı və kiçik şişkinliklə müşahidə edilmişdir, bu simptomlar adətən 2–3 gün ərzində yox olur. Bu növün dişləmələri nəticəsində ölüm halları haqqında əvvəlki iddiaları dəstəkləyən müasir yaxşı sənədləşdirilmiş hallar yoxdur. Zəhər miqdarı 20-30 mq-dan 300 mq-a qədər dəyişir, lakin zəhərin toksikliyi aşağıdır, LD50 dəyərləri 10,8, 14,6, >16,0 mq/kq IV və 15 mq/kq SC olaraq qeyd edilmişdir.
https://www.biodiversityexplorer.info/reptiles/squamata/serpentes/viperidae/causus_rhombeatus.htm
https://reptile-database.reptarium.cz/species?genus=Causus&species=rhombeatus
https://www.bionity.com/en/encyclopedia/Causus_rhombeatus.html
https://www.inaturalist.org/taxa/30820-Causus-rhombeatus
https://www.africansnakebiteinstitute.com/snake/common-night-adder/?srsltid=AfmBOop_ll9qd4k46ryIYFqH3hdLVVfb3-Em48Dj-7xD39TuUSZdab0y
https://animalia.bio/rhombic-night-adder
https://en.wikipedia.org/wiki/Causus_rhombeatus
Tarix : 9 mart 2025
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
