Çako qartalı (Buteogallus coronatus) və ya taclı tənha qartal - Cənubi Amerikanın şərq və mərkəzi hissələrində yaşayan nəsli kəsilmək təhlükəsi ilə üzləşmiş yırtıcı quş növü. Təsvir Çako qartalı əsasən mat və gümüşü-boz rəngli lələklərə malik böyük bir yırtıcı quşdur. Qısa qara quyruğunda geniş ağ zolaq və ağ uc var, həmçinin dimdiyi və ayaqları sarı rəngdədir. Adından da göründüyü kimi, taclı tənha qartalın başında tünd boz lələklərdən ibarət bir kəkili var. Cavan fərdlərin də kəkili var, lakin onların rəngi tünd qəhvəyidir, baş və alt bədənləri isə krem rəngli və boz zolaqlıdır. Çako qartalı Neotropik regionun ən böyük yırtıcı quşlarından biridir və adətən 2,95 kq çəkiyə malikdir. Ümumi uzunluğu 73–79 sm, qanad aralığı isə 170–183 sm arasındadır. Taksonomiya "Buteogallus coronatus" monotipik bir növdür, yəni onun heç bir yarımnövü yoxdur. Bu növ ilk dəfə 1817-ci ildə Vieillot tərəfindən "Harpyia coronata" adı ilə təsvir edilmişdir. Daha sonra 1842-ci ildə Lafresnaye tərəfindən "Harpyhaliaetus" cinsinə daxil edilərək "Harpyhaliaetus coronatus" adlandırılmışdır. O zamanlar tənha qartal (Buteogallus solitarius) "Harpyhaliaetus coronatus"-un yarımnövü hesab edilirdi, lakin DNT analizləri göstərdi ki, onlar əslində qohum növlərdir. Bu analizlər həmçinin böyük qara şahin (Buteogallus anthracinus) növünün də onlarla yaxın qohum olduğunu göstərdi. Buna görə də onlar hamısı "Buteogallus" cinsinə daxil edildi. Ekologiya Bu quş Amerikaya endemikdir və Cənubi Amerikanın şərq və mərkəzi hissələrində tapılır. Braziliyanın cənub və mərkəzi hissələrində, Boliviya, Paraqvay və Argentinanın Şimali Patagoniya regionunda yayılmışdır. Uruqvayda isə onun statusu qeyri-müəyyəndir, çünki onlardır illərdir görünmür və nəslinin kəsildiyi güman edilir. Çako qartalı tarixi yayılma sahəsinin bəzi hissələrindən tamamilə yox olub və bütün yayılma sahəsində çox aşağı sıxlıqda rast gəlinir. Bu səbəbdən o, Neotropik regionun ən nadir və təhlükə altında olan yırtıcı quşlarından biridir. Təxminən 250-999 yetkin fərd qalıb, ümumi populyasiya isə 375-1499 quşdan ibarətdir. Çako qartalı yarıaçıq yaşayış mühitlərində, məsələn, qarışıq çəmənliklərdə, kolluqlarda, savannalarda, bataqlıqlarda və açıq meşəliklərdə yaşayır. Həmçinin, yaşayış mühitində böyük ağacların olması çox vacibdir, çünki onlar yuva qurmaq üçün istifadə olunur. Təhlükələr Çako qartalı nəsli kəsilmək təhlükəsi ilə üzləşmiş növ hesab olunur. Onun populyasiyası azalır və bu trend əsasən insan fəaliyyəti ilə əlaqədardır. Çako qartalının populyasiyasına yaşayış mühitinin pozulması, insan strukturları ilə toqquşma və təqiblər kimi bir çox təhlükə təsir göstərir. Digər bir mühüm təhlükə isə elektrik dirəkləri ilə toqquşma nəticəsində elektrik cərəyanına qapılmaqdır ki, bu da bir çox yırtıcı quş üçün ümumi bir problemdir. Davranış Çako qartalı adətən tək-tək, cüt-cüt və ya kiçik qruplar halında görünür. Bu quş səhər və axşam saatlarında ov edən sakit bir növdür. Səs çıxarma Çako qartalı çox güclü və kəskin fit səsi ilə tanınır və bu səs 2 km məsafədən eşidilə bilər. Qidalanma Çako qartalı əsasən oturaq yerlərdən ov edir. Onun qidası əsasən kiçik və orta ölçülü məməlilərdən ibarətdir. Əsasən armadillolar (məsələn, Zaedyus pichiy və Dasypus novemcinctus) və And skunsları (Conepatus chinga) ilə qidalanır. Həmçinin, gəmiricilər, opossumlar, Avropa dovşanları (Lepus europaeus) və kiçik krislər (Galictis cuja) də ovladığı heyvanlardandır. Sürünənlər, məsələn, ilanlar, tısbağalar və kərtənkələlər də onun qidasının kiçik bir hissəsini təşkil edir. İlan ovlayarkən qartal tez-tez ilanın başını kəsir. Qartalın ayaqlarında olan tək lələklər onu ilan zəhərindən qoruyur. Kiçik kərtənkələlər birbaşa pəncələri ilə tutulur, lakin böyük kərtənkələlər (məsələn, Salvator rufescens və Tupinambis merianae) yan tərəfdən yanaşaraq, bir ayaqla budundan, digəri ilə başından tutmaqla ovlanır. Bu, quşun dişlənmə və ya quyruqla zərbə yemə riskini azaldır. Adətən bu yırtıcı quş öz ovunu öldürür və ya ovlayır, lakin bəzi fərdlərin ölü maral, qoyun, armadillo və yol qəzası qurbanları ilə qidalandığı da müşahidə edilib. Çoxalma Çako qartalı monoqam bir növdür. Avqust-oktyabr ayları arasında bir ağ yumurta qoyur və yuvasını budaq və yarpaqlardan hazırlayır. Yuva əsasən ərazidəki ən hündür ağaclarda, yer səviyyəsindən 10-13 m yüksəklikdə qurulur. Bəzi hallarda ağac olmayan ərazilərdə insan tikililərində yuva qurduqları da müşahidə edilib. Yumurta təxminən 45 gün sonra (noyabr-dekabr aylarında) çatlayır. Dişi fərd yumurta qoyulduğu andan bala tək qala biləcək yaşa çatana qədər yuvanın yaxınlığında qalır. Erkək fərd isə daim yemək gətirir, bala böyüdükdən sonra dişi də ovlamağa başlayır. Balalar yuvada 65-70 gün qalır. Çoxalma yaşı haqqında çox az məlumat var, lakin təxminən 3-5 yaşdan əvvəl çoxalmadıqları güman edilir.
https://www.inaturalist.org/taxa/201039-Buteogallus-coronatus
https://www.natureandculture.org/directory/chaco-eagle/
https://news.mongabay.com/2021/04/researchers-take-up-the-cause-of-the-mysterious-and-maligned-chaco-eagle/
https://animalia.bio/chaco-eagle
https://www.jungledragon.com/specie/9738/chaco_eagle.html#
https://creatures-of-the-world.fandom.com/wiki/Chaco_Eagle
https://link.springer.com/article/10.1007/s43388-021-00074-x
https://ru.ruwiki.ru/wiki/%D0%A5%D0%BE%D1%85%D0%BB%D0%B0%D1%82%D1%8B%D0%B9_%D0%BE%D1%80%D1%91%D0%BB-%D0%BE%D1%82%D1%88%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B8%D0%BA
https://1vet.by/?pticy=2137_Hohlatiy_orel-otshelnik_Harpyhaliaetus_coronatus
https://runcms.org/poleznoe/hohlatyj-orel-otshelnik-opisanie-obraz-zhizni-i-interesnye-fakty.html
Tarix : 24 yanvar 2025
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
