Bothrops moojeni ilanı - İngilis dilində ümumi adı ilə Braziliya nizəbaş kimi tanınır, Viperidae fəsiləsinə aid yüksək dərəcədə zəhərli bir ilan növüdür. Bu növ Cənubi Amerikaya endemikdir. Etimologiya Növün elmi adı olan moojeni, Braziliyalı zoolog João Moojen de Oliveyranın (1904–1985) şərəfinə verilmişdir. Təsvir və davranış Orta hesabla 160 sm uzunluğa çatır, lakin 230 sm uzunluğunda nümunələr də qeydə alınmışdır. Rəngi açıq qəhvəyi, boz-qəhvəyi və ya zeytun-boz ola bilər. Yan tərəflərində 14-21 ədəd tünd boz və ya tamamilə qara trapezoid şəkilli ləkələr var. Orta hissədə 23-29 sıra dorsal pulcuq mövcuddur. Qarın hissəsi adətən ağ və ya krem rəngdədir və tünd boz ləkələrlə örtülüdür. Gənc fərdlərin quyruğu ağ rəngdədir. Bu növ quruda yaşayır və gecə fəaliyyət göstərir. Bothrops moojeni çox müdafiəçi bir növ hesab olunur. Bədəni orta və ya ağır quruluşludur, başı enli və yuxarıdan baxdıqda nizə şəkilli olub, dar boyundan fərqlənir. Burun hissəsi qalxan deyil, gözlər orta ölçüdədir və şaquli ellips şəkilli bəbəklərə malikdir. Dorsal pulcuqları kələzlidir. Bu növ canlı doğuran (vivipar) bir növdür. Boğazlıq müddəti təxminən dörd ay davam edir və ildə bir dəfə 12-14 bala doğulur. Orta hesabla 15 il yaşayır. Kiçik məməlilər, quşlar, kərtənkələlər, ilanlar və suda-quruda yaşayanlarla qidalanır. Coğrafi yayılması və yaşayış mühiti B. moojeni Şimali Argentina, Şərqi Boliviya, Braziliya və Paraqvayda tapılır. Növün tip lokaliteti Braziliyanın Federal Dairəsi olan Brasíliadır. Bu növ Araukaria rütubətli meşələrində və Serrado bölgəsində yaşayır. Ümumi adlar Cənubi Amerikada B. moojeni üçün caiçaca, caissaca, caiçara, jacuruçu və jararacão kimi ümumi adlardan istifadə olunur. Zəhər Onun zəhəri hemolitik və proteolitik təsirə malikdir. B. moojeni zəhərində turşu fosfolipaz, əsas A fosfolipaz, metalloproteinazlar, serin proteinazlar, L-amin turşu oksidaz və miotoksin fosfolipaz A2 kimi geniş çeşiddə fermentlər var. Miotoksin fosfolipaz A2 əzələ liflərində nekroza səbəb olur və kreatin kinazın sərbəst buraxılmasına gətirib çıxarır. Simptomlara şiddətli yerli ağrı, ödem və əzələ nekrozu daxildir. Zəhər qan üçün antikoagulyant təsir göstərir, qanın laxtalanmasını pozur, şiddətli qanaxma və insultlara səbəb ola bilər. Moojenaktivaz adlı prokoaqulyant metalloproteinaz, yüksək toksik potensiyaya malikdir və DİK (dissemine intravaskulyar koaqulyasiya) törədə bilir. Bu, protrombin və aktivləşdirilmiş qismən tromboplastin vaxtının uzanması, fibrinogenin və qan laxtalanma faktorlarının (Faktor X və II) sərf olunması, trombositopeniya və intravaskulyar hemoliz ilə xarakterizə olunur. Zəhərin atlar üçün ölümcül dozası 0,205 mq/kq-dır. Yetkin bir dişi üçün orta zəhər miqdarı 335 mq, yeni doğulmuş balalar üçün isə 63 mq-dır. Braziliyanın Minas Gerais ştatından olan nümunələrdə 118 mq, Argentinadan olan nümunələrdə isə 248,0 ± 37 mq zəhər miqdarı qeydə alınmışdır. Zəhərdə serin proteaz fermenti de novo kütləvi spektrometriyası əsasında müəyyən edilmişdir.
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC8169028/
https://www.inaturalist.org/taxa/30784-Bothrops-moojeni
https://reptile-database.reptarium.cz/species?genus=Bothrops&species=moojeni
https://repositorio.butantan.gov.br/handle/butantan/3862
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S1567576919314195
https://www.researchgate.net/publication/352462439_Bothrops_moojeni_venom_and_its_components_-_an_overview
https://en.wikipedia.org/wiki/Bothrops_moojeni
Tarix : 2 mart 2025
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
