Averrhoa bilimbi ağacı (ümumi adları ilə bilimbi, xiyar ağacı və ya ağac qızılağacı) - Averrhoa cinsinə və Oxalidaceae fəsiləsinə aid olan meyvə verən bir ağac. Əsasən İndoneziyanın Maluku adalarına məxsus olduğu güman edilsə də, Cənub-Şərqi Asiyada geniş yayılmış və təbii halda yetişir. Tropik Cənubi Asiya və Amerikanın bəzi bölgələrində də yetişdirilir. Bu ağac yeməli, lakin son dərəcə turş meyvələr verir. Karambola ağacı ilə yaxın qohumdur. Təsvir Averrhoa bilimbi 15 metr hündürlüyə qədər böyüyən kiçik tropik bir ağacdır. Çox vaxt çoxlu gövdəli olur və tez bir zamanda budaqlara ayrılır. Bilimbi yarpaqları növbəli, lələkvari formadadır və təxminən 30-60 sm uzunluğundadır. Hər yarpaqda 11-37 yarpaqcıq var; yumurta və ya uzunsov formada, 2-10 sm uzunluğunda və 1-2 sm enindədir, budaqların uclarında yerləşir. Yarpaqlar Otaheite qızılağacının yarpaqlarına çox bənzəyir. Ağac kaviflor (gövdə və budaqlarda çiçək açan) xüsusiyyətinə malikdir və 18-68 çiçəkli süpürgə formalı çiçək qrupları əmələ gətirir. Çiçəklər heterostilidir (fərqli uzunluqda dişicik ağzına malikdir) və sallanan süpürgə çiçək qrupunda yerləşir. Çiçəklər ətirlidir, 5 ləçəkdən ibarət çiçək tacı 10-30 mm uzunluğundadır, sarımtıl yaşıl və qırmızımtıl bənövşəyi rəngdədir. Yayılması və yaşayış yeri A. bilimbi-nin əsasən İndoneziyanın Molukka adalarına məxsus olduğu güman edilsə də, bu növ indi İndoneziya, Şərqi Timor, Filippin, Şri-Lanka, Banqladeş, Maldiv, Myanma (Burma) və Malayziya kimi ölkələrdə yetişdirilir və tapılır. Digər Cənub-Şərqi Asiya ölkələrində də geniş yayılmışdır. Hindistanda, adətən bağlarda tapılsa da, ölkənin ən isti bölgələrində vəhşi halda yetişir. Hindistanın cənub sahil bölgələrində də rast gəlinir. Asiyadan kənarda bu ağac Zanzibarda yetişdirilir. 1793-cü ildə bilimbi Timor adasından Yamaykaya gətirilmiş və bir neçə il sonra Mərkəzi və Cənubi Amerikada geniş yayılmışdır, burada mimbro adı ilə tanınır. Surinamda bu meyvə lange birambi adlanır. 19-cu əsrin sonunda Kvinslendə təqdim edilmiş və o vaxtdan bəri bu bölgədə ticarət məqsədi ilə yetişdirilir. Qayanada isə Sourie, One Finger, Bilimbi və Kamranga adları ilə tanınır. Potensial zərərli təsirlər Meyvə yüksək miqdarda oksalat turşusu ehtiva edir. Oksalatın səbəb olduğu tubul nekrozu nəticəsində yaranan kəskin böyrək zədələnməsi, yüksək xolesterol müalicəsi üçün ardıcıl günlərdə konsentratlaşdırılmış bilimbi şirəsini içən bir neçə insanda qeydə alınmışdır. Meyvə həmçinin karamboksin adlı neyrotoksin də ehtiva edir. Hər iki maddənin birləşməsi, meyvənin həddindən artıq qəbulu zamanı kəskin böyrək zədələnməsinə səbəb ola bilər, bu, karambola ilə bağlı hallara bənzəyir. Hətta əvvəllər normal böyrək funksiyası olan insanlar üçün də bu, neyrotoksik və nefrotoksik təsirlərə səbəb ola bilər.
https://www.nparks.gov.sg/florafaunaweb/flora/2/7/2735
https://www.cabidigitallibrary.org/doi/full/10.1079/cabicompendium.8081
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC5314823/
https://tropical.theferns.info/viewtropical.php?id=Averrhoa+bilimbi
https://www.inaturalist.org/taxa/319218-Averrhoa-bilimbi
https://www.sciencedirect.com/topics/agricultural-and-biological-sciences/averrhoa-bilimbi
https://en.wikipedia.org/wiki/Averrhoa_bilimbi
Tarix : 25 fevral 2025
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
