Averrhoa bilimbi (ümumiyyətlə bilimbi, xiyar ağacı və ya oxun ağacı kimi tanınır) - Meyvə verən bir ağac növüdür və Averrhoa cinsinə, Oxalidaceae (turşəngimilər) ailəsinə aiddir. Bu bitkinin əsli İndoneziyanın Maluku adalarına məxsus olduğu düşünülür, lakin hazırda bütün Cənub-Şərqi Asiyada yayılmış və təbii hala gəlmişdir. O, həmçinin tropik Cənubi Asiya və Amerika bölgələrində becərilir. Bilimbi yeməli, lakin çox turş meyvələr verir və karambola ağacı ilə yaxın qohumdur. Xüsusiyyətləri Averrhoa bilimbi tropik bir ağacdır və hündürlüyü 15 metrə qədər çata bilər. Bu ağac tez-tez çoxgövdəli olur və qısa müddətdə müxtəlif budaqlara bölünür. Bilimbi yarpaqları alternativ və pinnat şəklindədir, təxminən 30-60 sm uzunluğunda olur. Hər yarpaqda 11-37 yarpaqcıq var. Yarpaqcıqlar yumurtaşəkilli və ya uzunsovdur, uzunluğu 2-10 sm, eni isə 1-2 sm-dir. Yarpaqlar budaqların uclarında toplanır. Yarpaqları Otaheite bektaş üzümü ağacının yarpaqlarına çox bənzəyir. Ağacın çiçəkləri gövdədə və digər budaqlarda əmələ gəlir və hər bir çiçək qrupu 18-68 çiçəkdən ibarət olur. Çiçəklər xoş ətirlidir və sarımtıl yaşıl rəngdən bənövşəyi-qırmızı rəngə qədər dəyişən beş ləçəkdən ibarətdir. Meyvə elipsoid və uzunsovdur, uzunluğu təxminən 4-10 sm arasında dəyişir və bəzən 5 künclü olur. Qabığı hamar və ya bir qədər kobuddur, nazik və mumlu səthlidir, yetişdikdə açıq yaşıl rəngdən sarımtıl yaşıl rəngə keçir. Meyvənin ət hissəsi xırtıldayandır, şirəsi isə çox turşdur, buna görə də, təzə halda istehlak edilmir. Bilimbi şirəsi yüksək turşuluğa malikdir və C vitamini ilə zəngindir. İnkişafı Averrhoa bilimbinin əsli İndoneziyanın Moluccas adalarıdır. İndi İndoneziya, Timor-Leste, Filippin, Şri-Lanka, Banqladeş, Maldiv adaları, Myanma və Malayziya kimi bölgələrdə yetişdirilir. Hindistanda bağlarda becərilir və ölkənin ən isti bölgələrində vəhşi halda böyüyür. Cənubi Hindistanın sahil bölgələrində də rast gəlinir. Asiyadan kənarda, Zanzibarda yetişdirilir. Əsasən tropik ağacdır. İstifadə sahələri Kulinariya: İndoneziyada Yerli olaraq belimbing wuluh adlanan bu meyvə yeməklərə turş dad vermək üçün tamarind və ya pomidor əvəzinə istifadə olunur. Şimal-qərb əyaləti Acehdə bu meyvə duzlanıb günəşdə qurudularaq asam sunti adlı bir ədviyyata çevrilir. Bu, müxtəlif Aceh yeməklərinin hazırlanmasında mühüm tərkib hissəsidir. Hindistanda Keralada və Karnataka sahillərində turşular və balıq karriləri üçün istifadə edilir. Maldiv adalarında yerli olaraq bilimagu adlanır, ədviyyatlarla duzlanaraq düyü və yerli Garudhiya (balıq şorbası) ilə yeyilir. Potensial zərərli təsirləri Meyvə yüksək səviyyədə oksalat ehtiva edir. Ardıcıl günlərdə xolesterini azaltmaq üçün konsentrat şirəsi içən bir neçə insanda böyrək çatışmazlığı hallarına rast gəlinmişdir. Həmçinin meyvə karamboksin adlı neyrotoksin də ehtiva edir və həddindən artıq qəbul edildikdə zəhərlənməyə səbəb ola bilər.
https://en.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Averrhoa_bilimbi&wprov=rarw1
http://www.theplantlist.org/tpl1.1/record/kew-2666745
https://npgsweb.ars-grin.gov/gringlobal/taxonomydetail.aspx?id=6157
https://florafaunaweb.nparks.gov.sg/special-pages/plant-detail.aspx?id=2735
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5314823
https://www.daleysfruit.com.au/fruit%20pages/bilimbi.htm
https://www.ejmanager.com/fulltextpdf.php?mno=248012
http://ile-maurice.tripod.com/bilimbi.htm
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3741977
https://casereports.bmj.com/content/bmjcr/14/7/e242325.full.pdf
https://web.archive.org/web/20190121102132/https://www.uwcsea.edu.sg/page.cfm?p=1593
https://web.archive.org/web/20110714104339/http://www.mixph.com/2009/07/growing-kamias-and-its-many-uses.html
Tarix : 21 dekabr 2024
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
