Atbaşı Dumanlığı (ingiliscə: Horsehead Nebula) - NGC 2023, NGC 2024 və IC 434 kimi dumanlıqların yaxınlığında yerləşən, Orion B Molekulyar Buludu daxilində olan qaz və toz buludu. Bu unikal obyekt yerin gecə səmasında Orion bürcü istiqamətində yerləşir. At başı formasına bənzəyən qaranlıq strukturu ilə həm astronomları, həm də astrofotoqrafiya həvəskarlarını heyran edir. Atbaşı Dumanlığı ulduzların yaranma proseslərini öyrənmək üçün mühüm obyekt hesab olunur. Fiziki xüsusiyyətləri Atbaşı Dumanlığı əsasən hidrogen qazı və kosmik tozdan ibarətdir. Onun qaranlıq görünməsi, arxa planda olan IC 434 emissiya dumanlığından gələn işığın toz buludu tərəfindən udulması ilə əlaqədardır. Dumanlığın at başına bənzəyən forması, təsadüfi dinamik proseslərin nəticəsidir. Yer kürəsindən təxminən 1,500 işıq ili uzaqlıqda yerləşir. Əsasən molekulyar hidrogendən və kosmik tozlardan ibarət olan dumanlıq, həmçinin karbonmonoksid və müxtəlif digər kimyəvi elementləri ehtiva edir. IC 434 emissiya dumanlığından gələn işıq, dumanlığın xarakterik konturlarını daha aydın görməyə imkan yaradır. Dumanlıq bölgəsində yüksək sıxlığa malik qaz buludları ulduzların formalaşması üçün əlverişli mühit yaradır. Kəşf və tədqiqat tarixi Atbaşı Dumanlığı ilk dəfə 1888-ci ildə amerikalı astronom Williamina Fleming tərəfindən kəşf edilmişdir. Harvard Rəsədxanasında işləyən Fleming, bu dumanlığı fotoqrafiya texnologiyasından istifadə edərək müəyyən etmişdir. O dövrdə çəkilən astrofotoşəkillər, dumanlığın qaranlıq və parlaq bölgələrini müşahidə etməyə imkan verdi. Sonrakı illərdə inkişaf etmiş teleskoplar vasitəsilə Atbaşı Dumanlığının struktur xüsusiyyətləri daha ətraflı öyrənilmişdir. Dumanlığın tərkibi, temperaturu və ulduz yaranması prosesindəki rolu müasir astrofizikanın əsas tədqiqat mövzularından birinə çevrilmişdir. Astronomiyada əhəmiyyəti Atbaşı Dumanlığı ulduz formalaşmasının laboratoriyası hesab olunur. Yüksək sıxlıqlı qaz və toz buludları yeni ulduzların doğulması üçün şərait yaradır. Dumanlığın yerləşdiyi Orion B Molekulyar Buludu, Samanyolu qalaktikasında ulduz yaranmasının ən fəal bölgələrindən biridir. Bu dumanlıqda həyata keçirilən tədqiqatlar, molekulyar buludların dinamikasını, ulduzların və planet sistemlərinin yaranmasını daha yaxşı anlamağa kömək edir. Astronomlar bu bölgədə infraqırmızı müşahidələrdən istifadə edərək görünməyən ulduz əmələ gəlmə proseslərini öyrənirlər. Müşahidə və görünüş Atbaşı Dumanlığı gecə səmasında Orion bürcü istiqamətində, Alnitak adlı parlaq ulduzun (Orionun kəmərinin üç ulduzundan biri) yaxınlığında yerləşir. Çılpaq gözlə görünməsə də, orta ölçülü teleskoplar və uzun ekspozisiyalı fotoqrafiya ilə dumanlıq asanlıqla müşahidə edilə bilər. Dumanlıq daha çox astrofotoqrafiya həvəskarlarının diqqətini çəkir. Müasir rəqəmsal kameralar və teleskop texnologiyası, Atbaşı Dumanlığının detallı və rəngarəng şəkillərini çəkməyə imkan verir. Xüsusilə qırmızı rəngli emissiya dumanlığı (IC 434) və qaranlıq siluetli Atbaşı Dumanlığı birgə kosmosun unikal bir görünüşünü təqdim edir. 2013-cü ildə Hubble Kosmik Teleskopu, Atbaşı Dumanlığının yüksək keyfiyyətli detallı görüntüsünü çəkmişdi. Daha sonra, 2022-ci ildə James Webb Kosmik Teleskopu infraqırmızı diapazonda bu bölgəni müşahidə edərək, dumanlığın daxili strukturlarını və ulduz əmələ gəlmə proseslərini daha dəqiq tədqiq etmişdir. Webb teleskopunun yüksək həssaslığı, Atbaşı Dumanlığının əvvəllər görünməyən xüsusiyyətlərini üzə çıxarmışdır. Adının mənşəyi "Atbaşı Dumanlığı" adı, onun xarakterik at başı formasına bənzəməsi ilə əlaqədardır. Bu forma, kosmik toz buludlarının təsadüfi yerləşməsi və arxa plandan gələn işığın udulması ilə meydana gəlmişdir. Dumanlıq həm peşəkar astronomlar, həm də həvəskarlar arasında məşhur bir obyektə çevrilmişdir. Atbaşı Dumanlığı kosmosun mürəkkəb və möhtəşəm təbiətini nümayiş etdirən unikal bir obyekt olaraq qalır. Onun müşahidəsi və tədqiqi, astronomiyanın fundamental suallarına cavab tapmaqda mühüm rol oynayır. Bu dumanlıq həm elmi tədqiqatların, həm də kosmos həvəskarlarının diqqət mərkəzindədir.
https://www.ntv.com.tr/galeri/teknoloji/nasa-atbasi-bulutsusunun-en-keskin-goruntulerini-yakaladi-1300-isik-yili-uzaklikta,WnkhpaeyeUyOhWPXgMAWdw/DbJx9mgnjEq_dPkULdLjig
https://astrobilgi.org/alev-ve-atbasi-bulutsusu/
https://www.jpl.nasa.gov/images/pia04215-horsehead-nebula/
https://www.kozmikanafor.com/atbasi-bulutsusu-horsehead-nebula/
Tarix : 2 dekabr 2024
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
