Artocarpus integer ağacı - Ümumi adı ilə çempedak və ya cempedak, Moraceae fəsiləsinə aid olan bir ağac növü. Çörək meyvəsi (breadfruit) və nangka (jackfruit) ilə eyni cinsdədir. Bu növ Cənub-Şərqi Asiyaya məxsusdur. Çempedak Malayziyada əhəmiyyətli bir məhsuldur və həmçinin cənubi Tayland və İndoneziyanın bəzi bölgələrində geniş şəkildə yetişdirilir. Digər ərazilərdə də istifadə potensialına malikdir. Hal-hazırda yayılma sahəsi əsasən Cənub-Şərqi Asiya ilə məhdudlaşır, lakin Avstraliya və Havayda da bəzi ağaclar var. Təsvir Çempedak ağacları böyük, həmişəyaşıl ağaclardır. Hündürlüyü 20 metrə qədər çıxa bilər, lakin əksəriyyəti yalnız bir neçə metr hündürlüyə çatır. Ağaclar bir evciklidir (monoecious), yəni erkək və dişi çiçəklər eyni ağacda yetişir. Bir çox növü var, lakin az sayda növün adı qeyd edilmişdir. Fəal böyüyən ağac ildə bir və ya iki dəfə bol miqdarda meyvə verir. Meyvə Meyvə silindrikdən sferik formaya qədər dəyişə bilər, diametri 10-15 sm, uzunluğu isə 20-35 sm arasındadır. İncə və dəriyə bənzər qabığı yaşıl, sarı və ya qəhvəyi rəngdədir və ya qabarıq, ya da düz beşbucaqlı naxışlarla örtülmüşdür. Yenilə bilən ətli arillər iri toxumları qalın bir təbəqə ilə əhatə edir. Arillər xam halda yeyilə bilər və ya müxtəlif üsullarla hazırlana bilər. Sarı-ağdan narıncı rəngə qədər dəyişir, şirin və ətirlidir, yumşaq, sürüşkən və dil üzərində bir qədər liflidir. Yetişmiş çempedak meyvəsinin kəskin bir qoxusu var, bu qoxu durian kimi təsvir edilir. Meyvənin dadı nangka və çörək meyvəsinə bənzəyir, lakin durianın zəif bir çaları da var. Toxumları da yeməli olub, yastılaşmış kürə və ya uzunsov formadadır, təxminən 2-3 sm uzunluğundadır. Çempedak nangkaya bir çox cəhətdən bənzəyir, lakin nangkadan daha kiçikdir və meyvə saplağı daha incədir. Çempedakın erkək çiçək qrupu açıq yaşıl və ya sarı rəngdədir, nangkanın erkək çiçək qrupu isə tünd yaşıl rəngdədir. Çempedakın ətli hissəsi yetişdikdə daha tünd sarı və şirəli olur. Yetişdirilməsi Şərtlər Çempedak ağacları adətən eroziyaya məruz qalmayan və yaxşı drenajlı torpaqlarda əkilir, lakin müvəqqəti su basmasına davam gətirə bilir. Dəniz səviyyəsindən 1,200 metr (3,900 fut) yüksəkliyə qədər, temperatur 13-47 °C (55-117 °F) arasında və illik yağıntı miqdarı 1,250-2,500 millimetr (49-98 düym) olan ərazilərdə yetişdirilə bilər. Çoxalma Malay arxipelaqında çempedak adətən kiçik fermerlərin qarışıq meyvə bağlarında və bəzən böyük meyvə plantasiyalarında digər meyvə ağacları ilə birlikdə yetişdirilir. Ağaclar adətən arzu olunan genetik xüsusiyyətləri qorumaq üçün göz aşısı ilə çoxaldılır. Bitkilər həmçinin toxum vasitəsilə də çoxaldılır, lakin toxumlar meyvədən çıxarıldıqdan sonra tez zədələnir, buna görə də təmizləndikdən dərhal sonra əkilməlidir. Çiçəkləmə və meyvə Toxumla əkilən ağaclar 3-6 il, klonal ağaclar isə 2-4 il ərzində meyvə verməyə başlayır. Cənubi Malayziyada çiçəkləmə adətən fevraldan aprelə və avqustdan oktyabra qədər müşahidə edilir, halbuki Qərbi Yavada çempedak iyul və avqust aylarında çiçəkləyir. Çiçəkləmədən meyvənin yetişməsinə qədər təxminən 2-4 ay vaxt tələb olunur.
https://www.nparks.gov.sg/florafaunaweb/flora/3/3/3309
https://www.sciencedirect.com/topics/agricultural-and-biological-sciences/artocarpus-integer
https://www.cabidigitallibrary.org/doi/abs/10.1079/cabicompendium.1834
https://tropical.theferns.info/viewtropical.php?id=Artocarpus+integer
https://apps.worldagroforestry.org/treedb/AFTPDFS/Artocarpus_integer.PDF
https://asianplant.net/Moraceae/Artocarpus_integer.htm
https://en.wikipedia.org/wiki/Artocarpus_integer
Tarix : 25 fevral 2025
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
