Arrau tısbağası (Podocnemis expansa) - Həmçinin Cənubi Amerika çay tısbağası, nəhəng Cənubi Amerika tısbağası, nəhəng Amazon çay tısbağası, Arrau yanboyun tısbağası, Amazon çay tısbağası və ya sadəcə Arrau kimi tanınır. Bu növ, yanboyun tısbağalarının (Pleurodira) ən böyüyü və Latın Amerikasının ən böyük şirin su tısbağasıdır. Növ əsasən bitki maddələri ilə qidalanır və adətən çimərliklərdə böyük qruplarla yuva qurur. Yetkin fərdlərin ovlanması, yumurtalarının toplanması, çirklənmə, yaşayış mühitinin itirilməsi və bəndlər səbəbindən Arrau tısbağası ciddi təhlükə altındadır. Yayılma sahəsi və yaşayış yeri Arrau tısbağaları Braziliya, Boliviya, Peru, Ekvador, Kolumbiya, Venesuela və Qayana ərazilərində Amazon, Orinoko və Essequibo hövzələrində tapılır. Bəzi hallarda, adətən daşqınlardan sonra, Trinidadda da fərdlərə rast gəlinir. Onlar dərin çaylarda, göllərdə, şirin su laqunlarında və su basmış meşələrdə, həmçinin ağ, qara və şəffaf sularda yaşayır. Görünüş Arrau tısbağalarının çəkisi 90 kq-a (200 funt) qədər çata bilər və qabığının uzunluğu 1,07 m (3,5 fut) qədərdir. Əksər fərdlər daha kiçik olur, orta hesabla yetkin dişilərin qabıq uzunluğu 64–71 sm (2,1–2,3 fut), erkəklərin isə 40–50 sm (1,3–1,6 fut) arasında dəyişir. Erkəklər dişilərdən daha kiçik ölçüdə olmaqla yanaşı, daha uzun quyruğa və daha düz qabığa malikdirlər. Arrau tısbağaları qəhvəyi, boz və ya zeytun-yaşıl rəngdə ola bilər, lakin dəqiq rəng qabıq üzərində yetişən yosunlardan asılı olaraq dəyişir. Qidalanma Yetkin Arrau tısbağaları demək olar ki, tamamilə bitki maddələri ilə qidalanır: meyvələr, toxumlar, yarpaqlar, paxlalı bitkilər və yosunlar. Bununla yanaşı, şirin su süngərləri, yumurtalar və ölü heyvanların (məsələn, ölü balıqların) leşləri ilə də qidalana bilər. Əsarətdə olan nümunələrin ət yediyi qeydə alınıb. Cavan fərdlər balıq və bitki maddələri ilə qidalanır. Növ əsasən gündüz fəal olur. Qorunma statusu Arrau tısbağası geniş yayılmışdır və 1996-cı ildə (son tam qiymətləndirmənin aparıldığı il) IUCN tərəfindən ümumilikdə təhlükə altında hesab edilmirdi. Lakin növün sayı kəskin şəkildə azalıb və 2011-ci ildə IUCN Növlərin Qorunması Komissiyası – Tısbağa və Şirin Su Tısbağaları üzrə Mütəxəssislər Qrupunun hazırladığı layihəyə əsasən, növün "kritik təhlükə altında" kateqoriyasına daxil edilməsi tövsiyə olunub. Növün yetişməsi yavaş gedir: bəzi mənbələr dişilərin 4–8 yaş arasında yetişdiyini göstərsə də, digərləri bu yaşın təxminən 17 olduğunu bildirir. Onların sosial davranışı, xüsusilə müəyyən yuva qurma çimərliklərində, onları və yumurtalarını insanlar üçün zəif edir. Ərzaq məqsədi ilə yanaşı, bəzən ənənəvi tibbdə də istifadə olunur. Əsas yuva qurma çimərliklərində yuva sayının 1963-cü ildə 34.000-dən 1981-ci ildə 4.700-ə qədər azaldığı təxmin edilir. Yalnız Orinoko çayının orta axarında 1800-cü ildə 330.000 tısbağanın yuva qurduğu təxmin edilsə də, 1945-ci ildə bu say yarıdan azalmış və 2000-ci illərin əvvəllərində 700–1300-ə qədər enmişdir. Ovlanma və yumurtaların toplanması ilə yanaşı, təhlükələrə çirklənmə, yaşayış mühitinin itirilməsi və bəndlər (yuva yerlərinin su altında qalmasına səbəb ola bilər) daxildir. Növün yayıldığı bir çox ölkə onu qorumaq üçün qanunlar qəbul etsə də, ovlanma və yumurta toplama (qanunsuz olsa belə) davam edir.
https://www.britannica.com/animal/arrau
https://animalia.bio/arrau-turtle
https://www.zoo-leipzig.de/en/animal/arrau-turtle/
https://www.jacksonvillezoo.org/arrau-turtle
https://www.inaturalist.org/taxa/40147-Podocnemis-expansa
https://www.mbgnet.net/fresh/rivers/animals/arrau.html
https://en.wikipedia.org/wiki/Arrau_turtle
Tarix : 27 fevral 2025
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
