Su ekosistemi (aquatic ecosystem) - Yer kürəsində həyatın əsasını təşkil edən ekosistemlərdən biridir. Bu ekosistemlər su mühitində yaşayan canlılar və onların ətraf mühitlə qarşılıqlı əlaqəsindən ibarətdir. Su ekosistemləri təkcə bioloji müxtəlifliyi qorumaqla kifayətlənmir. Su ekosistemlərinin növləri Su ekosistemləri əsasən iki əsas kateqoriyaya bölünür: Şirin su ekosistemləri Duzluluq səviyyəsi aşağı olan (1%-dən az) şirin su ekosistemləri içməli su, kənd təsərrüfatı və su həyatının əsas mənbəyidir. Bu ekosistemlərə aşağıdakılar daxildir: Lotik ekosistemlər (axar sular): Çaylar, dərələr və bulaqlar kimi daim axan su sistemləridir. Lentik ekosistemlər (dayanıqlı sular): Göllər, gölməçələr və bataqlıqlar kimi durğun su mühitləridir. Duzlu su ekosistemləri Yer səthinin təxminən 71%-ni təşkil edən bu ekosistemlər iqlimin formalaşmasında mühüm rol oynayır və milyonlarla növə ev sahibliyi edir. Duzlu su ekosistemlərinə daxildir: Okeanlar: Dünyanın ən böyük ekosistemləridir və qlobal karbon dövranında mühüm rol oynayır. Mərmər qayalar və mərcan rifləri: Yüksək biomüxtəlifliyə malik, dəniz canlıları üçün vacib yaşayış yerləridir. Estuarilər: Çayların dəniz və ya okeanla birləşdiyi yerlərdir və həm şirin, həm də duzlu suya uyğunlaşmış canlılar burada yaşayır. Su ekosistemlərinin əsas xüsusiyyətləri Su ekosistemlərinin fəaliyyəti bir sıra biotik (canlı) və abiotik (cansız) amillərlə tənzimlənir: Abiotik amillər: Su temperaturu, duzluluq səviyyəsi, oksigen miqdarı, pH dəyəri və işıq intensivliyi. Biotik amillər: İstehsalçılar: Fitoplankton, yosunlar və su bitkiləri fotosintez edərək ekosistemin əsas qida mənbəyini təşkil edir. İstehlakçılar: Balıqlar, xərçəngkimilər, dəniz məməliləri və digər heyvanlar istehsalçıları və ya digər canlıları qida olaraq qəbul edir. Parçalanma prosesi: Bakteriyalar və göbələklər ölmüş canlıları parçalayaraq qida maddələrinin dövranını təmin edir. Su ekosistemlərinin əhəmiyyəti Biodiversitetin qorunması: Minlərlə heyvan və bitki növü su ekosistemlərində yaşayır. Su dövranı: Yağışların, buxarlanmanın və çay axınlarının tənzimlənməsində mühüm rol oynayır. Qida mənbəyi: Balıqçılıq və su məhsulları istehsalı milyonlarla insanın qida və gəlir mənbəyidir. İqlimə təsir: Okeanlar karbon qazını udaraq iqlim dəyişikliyinin təsirlərini azaldır. Təbii su filtrasiyası: Bataqlıqlar və çaylar suyun təmizlənməsinə kömək edir. Su ekosistemlərinə təhlükələr və onların qorunması Son illərdə insan fəaliyyətləri su ekosistemlərinə ciddi təhlükə yaradır. Əsas problemlər bunlardır: Çirklənmə: Sənaye tullantıları, plastik və kənd təsərrüfatı kimyəvi maddələri suyu çirkləndirir. İqlim dəyişikliyi: Temperatur artımı və dəniz səviyyəsinin yüksəlməsi su həyatına mənfi təsir edir. Balıq ehtiyatlarının tükənməsi: Həddindən artıq balıq ovu ekosistem balansını pozur. Məkan itirilməsi: Bataqlıqların qurudulması və mərcan riflərinin məhv edilməsi nəticəsində su canlıları yaşayış mühitlərini itirir. Bu problemlərin qarşısını almaq üçün dəniz mühafizə zonalarının yaradılması, tullantıların azaldılması və dayanıqlı balıqçılıq təcrübələrinin tətbiq edilməsi vacibdir. Su ekosistemləri qlobal ekoloji balansın qorunmasında mühüm rol oynayır. Onların qorunması təkcə su canlılarının deyil, eyni zamanda insanların da rifahı üçün vacibdir. Davamlı idarəetmə və ekoloji şüurluluğun artırılması su ekosistemlərinin gələcək nəsillər üçün qorunmasına kömək edəcəkdir.
https://en.wikipedia.org/wiki/Aquatic_ecosystem
https://www.sciencedirect.com/topics/earth-and-planetary-sciences/aquatic-ecosystem
https://www.nextias.com/blog/aquatic-ecosystem/
https://www.scirp.org/journal/paperinformation?paperid=90305
https://www.sciencedirect.com/topics/agricultural-and-biological-sciences/aquatic-ecosystem
https://study.com/academy/lesson/aquatic-ecosystems-abiotic-factors.html
https://www.dfo-mpo.gc.ca/ecosystems/index-eng.html
Tarix : 6 mart 2025
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
