Amphiuma - Suda yaşayan salamandrların bir cinsi. Taksonomiya Filogenetik tədqiqatlar göstərir ki, amphiumalar Rhyacotritonidae (dağ salamandrları) və Plethodontidae (ağciyərsiz salamandrlar) fəsilələri ilə qohumdur, xüsusilə Plethodontidae ilə yaxın əlaqəyə malikdir. Buna baxmayaraq, bu iki fəsilə çox erkən ayrılmışdır. Təbaşir dövrünə aid olan Proamphiuma cinsi fəsilənin ən qədim üzvüdür və müasir növlərə çox bənzəyir, lakin onurğa strukturları daha az inkişaf etmişdir. Təsvir Amphiumaların uzun bir bədəni var, ümumiyyətlə boz-qara rəngdədir. Onların ayaqları var, lakin bu ayaqlar çox kiçik və qalıq şəklindədir. Amphiumalar 116 sm (46 düym) uzunluğa çata bilər, lakin ayaqları yalnız təxminən 2 sm (0,79 düym) uzunluğundadır. Buna görə də onları tez-tez ilan balığı və ya ilanlarla qarışdırırlar. Onların həmçinin göz qapaqları və dili yoxdur. Amphiumaların bədəninin yan tərəflərində yan xətt var ki, bu da hərəkəti aşkar edir və ov zamanı istifadə olunur. Dişi amphiumalar yumurtalarını nəm çəmənliklərdə qoyur və təxminən beş ay boyunca onların ətrafında dolanaraq qalır. Sürfələrin xarici qəlsəmələri var, lakin təxminən dörd ay sonra bu qəlsəmələr yox olur və ağciyərlər fəaliyyətə başlayır. Bir cüt qəlsəmə yarığı qalır və heç vaxt yox olmur, beləliklə, metamorfoz tam başa çatmır. Yayılması Amphiumalar ABŞ-nin cənub-şərq hissəsində yaşayır. Onların yayılması sirenalarla üst-üstə düşür, baxmayaraq ki, onlar yaxın qohum deyillər. Keçmişdə amphiumaların Şimali Amerikada daha geniş yayılması var idi, hətta Vayominqə qədər şimalda rast gəlinirdi. Davranış Gündüz amphiumalar bitkilərin içində gizlənir, gecə isə fəal ovçuya çevrilir. Onların qidasına qurbağalar, ilanlar, balıqlar, xərçənglər, həşəratlar və hətta digər amphiumalar daxildir. Ov və qidalanma davranışları aksolotla çox bənzəyir, o cümlədən qidanı mədə vasitəsilə vakuum qüvvəsi ilə sorurlar. Təhrik edildikdə, onlar aqressiv ola bilər. ABŞ-nin cənub-şərq sahil düzənliyindəki əksər su-bataqlıq sahələrində tapıla bilər, hətta müvəqqəti quruyan yerlərdə belə, çünki onlar qurumuş bataqlıqların nəm çəmənliklərində və digər müvəqqəti su-bataqlıq sahələrində qış yuxusuna yata bilirlər. Amphiumalar quruda nadir hallarda rast gəlinir. Qidalanma Amphiumaların ov davranışları və qida seçimi çox hesablanmışdır və qida miqdarından asılı olaraq dəyişir. Qurbağalar, ilanlar, balıqlar, xərçənglər, həşəratlar və digər amphiumalarla yanaşı, amphiumaların həlqəvi qurdlar, tərəvəzlər, hörümçəklər, molyusklar və sürfələr yediyi müşahidə edilmişdir. Amphiumalar xərçəng yeməyi üstün tutur. Qeyd edilmişdir ki, amphiumalar kiçik xərçəngləri keçərək daha böyüklərini yeyir. Bu, daha az kalorili ov üçün enerji sərf etməyi məhdudlaşdırır. Əsirlikdə amphiumaların ov davranışı qida olub-olmamasından asılıdır. Qida olmadıqda amphiumalar hərəkətsiz qalır, lakin qida təqdim edildikdə daha fəal olurlar. Bu göstərir ki, amphiumalar, baxmayaraq ki, bir çox suda-quruda yaşayanların əcdadıdır, ovlanma zamanı məntiqi yanaşma inkişaf etdirmişdir. Anatomiya Amphiumalar əsasən xərçənglər, həşəratlar və digər kiçik onurğasızlar ilə qidalanan yırtıcı suda-quruda yaşayanlardır. Bir çox salamandr kimi, amphiumanın da iki fərqli sorucu qidalanma üsulu var: stasionar və zərbə. Stasionar sorucu qidalanma zamanı bədənin irəli hərəkəti olmadan ağız bukkal genişlənmə ilə açılır. Zərbə sorucu qidalanma zamanı ağız açılır və bukkal genişlənmə sinxron şəkildə baş verərək sürətli hücuma səbəb olur. Bu iki qidalanma üsulu amphiumalara canlı və ya ölü qida üçün daha geniş çeşid imkanı verir. Amphiumaların çənəsini yerdəyişmə qabiliyyəti onların geniş müxtəliflikdə orqanizmlərlə qidalanmasına imkan verir. Lakin amphiumaların dar çənəsi onların xərçəng və ya siçan kimi böyük ovları tamamilə yeməsini çətinləşdirir. Ağciyərlər Amphiumaların ağciyərləri nisbətən qədim formalıdır və müasir dövrdə quruda yaşayan digər salamandr qrupları ilə müqayisədə daha primitivdir. Onların ağciyərləri uzun orqanlardır və bədən uzunluğunun yarısından çoxunu əhatə edir. Ağciyərlərdə sıx kapilyar şəbəkələri və böyük səth sahəsi var ki, bu da suda və ya quruda olarkən bütün ağciyərdən tənəffüs üçün istifadə edildiyini göstərir. Bəzi suda-quruda yaşayanlar dəri vasitəsilə tənəffüs etsə də, amphiumalar əsasən ağciyərləri vasitəsilə tənəffüs edir. Bu, ağciyərlərdəki tənəffüs kapilyarlarının sıxlığının dəridəki kapilyarlardan daha yüksək olması ilə sübut olunur. Tənəffüs Tənəffüs üçün təzyiq qradiyentləri iki fərqli yerdə baş verir: bukkal boşluq/burun dəlikləri və ağciyərlər. Birinci tənəffüs sistemi bukkal boşluq/burun dəlikləri vasitəsilə iki mərhələli təzyiq əsaslı proseslə həyata keçir. Birinci sistemdə amphiuma nəfəs almaq və vermək üçün bədənin genişlənməsi və sıxılması dövrünü yerinə yetirir. Bukkal boşluq tənəffüs üçün təzyiq yaradır, lakin bu təzyiq qradiyenti tək başına kifayət deyil. Bukkal boşluq kiçik təzyiq dəyişiklikləri yaradır ki, bu da qoxu məqsədləri üçün istifadə olunur.
https://www.tn.gov/twra/wildlife/amphibians/salamanders/three-toed-amphiuma.html
https://www.sciencedirect.com/topics/biochemistry-genetics-and-molecular-biology/amphiuma
https://www.britannica.com/animal/amphiuma
https://mdc.mo.gov/discover-nature/field-guide/three-toed-amphiuma
https://sciencewows.ie/blog/two-toed-amphiuma/
https://www.inaturalist.org/taxa/26793-Amphiuma
https://msherps.com/salamanders/one-toed-amphiuma/
https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/02705060.2005.9664980
Tarix : 7 fevral 2025
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
