Amazon genişbaş ağac kərtənkələsi (Enyalioides laticeps) - Amazon yağış meşələrində bol miqdarda tapılan cırtdan iguana. Onlar yarı-ağacdır və əsasən meşələrdə yaşayır. Digər adları arasında genişbaş ağac kərtənkələsi, Böyükbaş çubuq kərtənkələsi (lagartijas de palo de cabezonas), Guichenot'un Cırtdan İquanası, Amazon Meşə Əjdahası və ya Amazon Cırtdan-İquanası (Iguana enana amazónica) daxildir. Taksonomiya Amazon genişbaş ağac kərtənkələsinin ən azı on altı yaxın qohumu var, onların çoxu Amazon yağış meşələrində tapılır, məsələn, Qırmızıgözlü Cırtdan-İquana (Enyalioides oshaughnessyi), Göy-xallı Cırtdan-İquana (Enyalioides praestabilis), Qırmızıboğaz Cırtdan-İquana (Enyalioides rubrigularis), Göyboğaz Cırtdan-İquana (Enyalioides microlepis) və Tikanlı Cırtdan-İquana (Enyalioides heterolepis). Bu kərtənkələlərin çoxu da yağış meşələrində yaşayır, kiçik ölçülüdür və bir-birinə çox bənzəyir, fiziki görünüş baxımından kiçik fərqlərlə. E. laticeps digər Enyalioides növlərindən fərqli olaraq, hər quyruq hissəsi üçün eyni ölçülü quyruq pulcuqlarına malikdir. Etimologiya Amazon genişbaş ağac kərtənkələsinin binomial adı olan Enyalioides laticeps, "Enyalius-a bənzəyən genişbaşlı kərtənkələ" mənasını verir. Enyalius cinsi fərqli bir Neotropikal kərtənkələdir və fərqli bir fəsiləyə (Leiosauridae) aiddir. Enyalioides cins adı Latın sözü olan Enyalius və qədim Yunan sözü olan -oides (εἶδος) - "bənzəyən" sözlərindən ibarətdir. Laticeps epiteti isə Latın sözü olan latus - "yan və ya geniş" və ceps - "baş" sözlərindən törəmişdir. Tarix Amazon genişbaş ağac kərtənkələsi fransız təbiətşünası Alphonse Guichenot tərəfindən 1843-1847-ci illər arasında Cənubi Amerikanın mərkəzi hissələrindəki ekspedisiyasından sonra 1855-ci ildə ədəbiyyatda qeyd edilmişdir. Bu səbəbdən E. laticeps-in ümumi adlarından biri Guichenot'un Cırtdan İquanasıdır. Fiziki təsvir Amazon genişbaş ağac kərtənkələsinin bədəni boyunca davam edən onurğa təpəliyi (tikanlar) var. Bu təpəlik boynun arxa hissəsində (ense) xüsusilə yüksək və yaxşı inkişaf etmişdir, lakin bədənin dorsal yarısında aşağıdır. Bu Enyalioides növü cırtdan Hoplocercid-dir. Erkəklərin maksimum SVL (burundan kloakaya qədər olan uzunluq) 157 mm, dişilərin isə 130 mm-dir. Başı nisbətən böyükdür, SVL bədən uzunluğunun ⅓ ~ ¼ hissəsini təşkil edir. Enyalioides kərtənkələlərinin tipik dörd tərəfli piramidal baş formasına malikdir, gözlərin üstündə yerləşən supraciliaris (qaşların üstündəki sahə) tərəfindən əmələ gələn iki qabırğa var. Başın eni təxminən uzunluğunun 0,7-0,9 qatıdır və nisbətən genişdir, bu da ona "genişbaşlı ağac kərtənkələsi" adını verir. Bədəni yan tərəfdən sıxılmışdır. E. laticeps-in yaxşı inkişaf etmiş ön ətrafları və uzun arxa ətrafları var. Quyruğu uzundur, təxminən burundan kloakaya qədər olan uzunluğun 1,5-1,9 qatıdır. Ekologiya Amazon genişbaş ağac kərtənkələsi yarı-ağacdır (ağac və torpaqda yaşayır) və əsasən ilkin meşələrdə, bəzən isə ikinci dərəcəli meşələrdə aşağı bitkilərdə tapılır. Gündüz vaxtı bu növ əsasən diametri 15 sm-dən az olan kiçik ağac gövdələrində müşahidə edilir. Onlar yarpaqlar, palma yarpaqları və ya fidan gövdələri üzərində, yer səviyyəsindən 30-240 sm yüksəklikdə yatırlar, bəzən isə torpaqdakı yuvaların içində yatırlar. Amazon genişbaş ağac kərtənkələsi gecələr meşə döşəməsindəki dayaz çuxurlara da çəkilə bilər. Kərtənkələnin gecə vaxtı üfüqi vəziyyət aldığı və yatarkən nazik çubuqlara sarıldığı müşahidə edilmişdir. Onların yuxu davranışlarını araşdıran bir tədqiqatda, fənər işığı və ya yaxınlıqdakı insanlar onları narahat etməmişdir və kərtənkələ yeddi gecə ərzində kiçik bir ərazidə iki yuxu yeri arasında keçid edib. Yayılma sahəsi və yaşayış yeri Amazon genişbaş ağac kərtənkələləri Neotropik bölgədə, Kolumbiya, Ekvador, Peru və Braziliyanın yuxarı qərb Amazon hövzəsində yayılmışdır. Bu növ ilkin meşələrdə və bəzən ikinci dərəcəli meşələrdə (insan və ya təbii səbəblərdən ilkin meşə bitkilərinin pozulmasından sonra bərpa olunmuş) 80 ilə 1600 m yüksəklikdə bol miqdarda tapılır. Amazon genişbaş ağac kərtənkələsinin müxtəlif növlərlə simpatrik (eyni coğrafi ərazidə yaşayaraq çarpazlaşmadan) olduğu bildirilir. Ekvadorda E. cofanorum, E. microlepis və E. praestabilis ilə simpatrik olduğu qeyd edilmişdir. Peruun cənubunda isə E. palpebralis, Morunasaurus annularis və M. peruvianus ilə simpatrik olduğu bildirilmişdir. Buna görə də, kərtənkələnin yayılma sahəsinin böyük hissəsində bu növlərlə simpatrik olduğu güman edilir. Davranış Tropik düz ilan Tripanurgos compressus və ya Siphlophis compressus E. laticeps-in məlum yırtıcısıdır, onun mədəsində cavan E. laticeps fərdləri tapılmışdır. E. laticeps ovdan qaçmaq üçün kriptik rənglənmədən istifadə edir. O, həmçinin qaçaraq torpaqdakı çuxurlara və ya kütüklərin altına gizlənə bilər. E. laticeps tərəfindən istifadə olunan digər strategiyalar arasında hərəkətsiz qalaraq bitkilərə uyğunlaşmaq və ya gövdələr ətrafında qaçmaq daxildir. Qidalanma Amazon genişbaş ağac kərtənkələsinin qidasının 70,4%-ni hörümçəklər, tırtıllar və böcək sürfələri təşkil edir. E. laticeps həmçinin çəyirtkələr, cırcırama və torpaq qurdları ilə qidalanır. Həyat dövrü E. laticeps cinsi və dioecious çoxalma ilə çoxalır. Əksər kərtənkələlər kimi, onlar yumurta qoyur (ovipardırlar). Dişi E. laticeps il boyu çoxalma davranışı nümayiş etdirir. Dişilər 5 ilə 7 yumurta qoya bilər. E. laticeps yumurtaları təxminən 15-16,6 mm uzunluğundadır. Apreldən avqusta qədər dişi E. laticeps-in 10 və ya 11 yumurta daşıdığı müşahidə edilmişdir.
https://www.inaturalist.org/taxa/35023-Enyalioides-laticeps
https://www.reptilesofecuador.com/enyalioides_laticeps.html
https://animalia.bio/enyalioides-laticeps
http://www.wildherps.com/species/Enyalioides_laticeps.html
https://reptile-database.reptarium.cz/species?genus=Enyalioides&species=laticeps
https://www.gbif.org/species/2471893
https://en.wikipedia.org/wiki/Enyalioides_laticeps
Tarix : 27 fevral 2025
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
