Adi agama kərtənkələsi - Qırmızıbaş qaya agama və ya göy qurşağı agama (Agama agama), Agamidae fəsiləsinə aid olan və əsasən Afrika sahraaltı ölkələrində tapılan bir kərtənkələ növüdür. Linnaeus və digər müəlliflərin yaratdığı tarixi qarışıqlığı aradan qaldırmaq üçün Wagner və digərləri bu növ üçün Bonn şəhərindəki Zoologisches Forschungsmuseum Alexander Koenig muzeyində saxlanılan Kamerundan olan bir nümunəni neotip (ZFMK 15222) kimi təyin etmişdir. Növün adı əvvəllər parafiletik taksonlara (sözdə "zibil qutusu") aid edilirdi; sonrakı mitoxondrial DNT təhlilləri göstərdi ki, müxtəlif populyasiyalar ayrı-ayrı növləri təmsil edir. Nəticə etibarilə, əvvəllər A. a. africana, A. a. boensis və A. a. mucosoensis yarımnövləri indi ayrı növlər kimi qəbul edilir, A. a. savattieri isə A. africana ilə sinonim hesab edilir. Təsvir Bu növün ümumi uzunluğu 13–30 sm arasında dəyişir. Erkəklər adətən dişilərdən 7,5–12 sm daha uzundur. Agama kərtənkələsi ağ qarın nahiyyəsi, qəhvəyi arxa ətrafları və ortasında açıq zolaq olan quyruğu ilə tanınır. Quyruqdakı zolaq adətən yan tərəfində altı- yeddi tünd ləkəyə malikdir. Dişilər, yeniyetmələr və tabe olan erkəklər zeytun-yaşıl başa malikdir, dominant erkəklər isə mavi bədən və sarı quyruq rənginə malikdir. Yayılması və yaşayış yeri Adi agama Benin, Burkina Faso, Kamerun, Kabo-Verde, Çad, Ekvatorial Qvineya, Qabon, Qambiya, Qana, Qvineya, Qvineya-Bisau, Hindistan, Kot-d'İvuar, Keniya, Liberiya, Madaqaskar, Mali, Mavritaniya, Niger, Nigeriya, Seneqal, Syerra-Leone, Toqo, Tanzaniya və Uqanda kimi ölkələrə endemikdir. Lakin bu növ reptiliya ticarəti vasitəsilə cənubi Floridaya gətirilmiş və burada çox yayılmışdır. Agama agama quraq şəraitə yaxşı uyğunlaşmışdır. Bu kərtənkələlər günün ən isti saatı istisna olmaqla, bütün gün aktiv qalırlar, çünki hətta kölgəli yerlərdə temperatur 38 °C-ə qədər yüksələ bilər. Qidalanma Adi agamalar əsasən həşəratlarla qidalanır, lakin kiçik məməlilər, sürünənlər və bitkilərlə (məsələn, çiçəklər, otlar və meyvələrlə) də qidalandıqları məlumdur. Onların əsas qidası qarışqalar, çəyirtkələr, böcəklər və termitlərdən ibarətdir. Onlar ovlarını dil vasitəsilə tuturlar, dilin ucu selikli vəzilərlə örtülmüşdür ki, bu da kərtənkələnin kiçik ovları tutmasına imkan verir. Davranış Erkək agamalar əraziyə malikdirlər və öz ərazilərini qorumaq üçün digər erkəklərlə döyüşməlidirlər. Agamalar sosial qruplarda yaşayır, bu qruplara bir dominant erkək, təxminən altı dişi və tabe olan erkəklər daxildir. Tabe olan erkəklər yalnız mövcud dominant erkəyi (xoruzu) məğlub edərək və ya digər xoruzların ərazisindən kənarda koloniya quraraq öz qruplarını əldə edə bilərlər. Yalnız xoruz dişilərlə cütləşə bilər. Xoruzun ərazisinin mərkəzi adətən ağac və ya qaya kimi fiziki bir obyektlə işarələnir, bu obyektin üzərində kərtənkələlər toplaşır. Şəhər ərazilərində erkəklər arasında döyüşlər daha tez-tez baş verir, çünki ərazi daha qiymətlidir. Çoxalma Dişilər 14–18 aylıq olarkən cinsi yetkinliyə çatır, erkəklər isə 2 il vaxt tələb edir. Agama agama adətən yağışlı mövsümdə çoxalır, lakin daimi yağış alan ərazilərdə də çoxala bilər. Mayalanmadan sonra və yumurta qoymağa hazır olduqda, dişi burnu və dırnaqları ilə nəm, qumlu torpaqda, otlar və ya digər bitkilərlə örtülmüş və günün əksər hissəsində günəş işığı alan 5 sm dərinlikdə bir çuxur qazar. Bitirdikdən sonra dişi 5–7 ellipsoidal yumurta qoyur, bu yumurtalar 8–10 həftə ərzində açılır.
https://www.britannica.com/animal/Agama-agama
https://animaldiversity.org/accounts/Agama_agama/
https://www.inaturalist.org/taxa/68056-Agama-agama
https://reptile-database.reptarium.cz/species?genus=Agama&species=agama
https://www.gbif.org/species/5226308
https://www.grida.no/resources/2389
https://en.wikipedia.org/wiki/Agama_agama
Tarix : 9 mart 2025
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
