Titanozavrlar (Titanosaurs) - Yer kürəsində yaşamış ən böyük dinozavr qrupunu təmsil edən sauropod dinozavrlar. Təbaşir dövründə (145-66 milyon il əvvəl) geniş yayılmış bu nəhənglər quru ekosistemlərinin əhəmiyyətli hissəsini təşkil edirdi. Onlar xüsusilə uzun boyun və quyruğa, nisbətən böyük bədənə və möhkəm, sütunvari ayaqlara sahib idilər, bu da onların bitkilərlə qidalanan nəhəng cüssəli canlılar olduğunu göstərir. Bu dinozavrların adını daşıyan “Titanosauria” qrupuna müxtəlif növlər daxildir, bəzilərinin uzunluğu 40 metrə, çəkisi isə 70 tona çatırdı. Titanosaurlar Cənubi Amerika, Afrika, Asiya, Avropa və Avstraliyada geniş yayılmışdılar. Son illərdə Argentinada kəşf edilən Patagotitan mayorum növü, onların arasında ən iri nümayəndələrdən biri kimi tanınır. Patagotitanın qalıqları 2010-cu illərin əvvəllərində Patagoniyada tapılıb, bu nəhəngin ölçüləri onu tarixdəki ən böyük dinozavrlardan biri kimi təsdiq edir. Onun uzunluğu təxminən 37 metr, çəkisi isə 70 ton civarındadır. Ən maraqlısı odur ki, Patagotitanın kəşfi sauropodların qlobal təkamül tarixini daha yaxşı anlamağa imkan verdi. Fiziologiya və ölçülər Titanosaurlar digər sauropodlarla müqayisədə daha geniş sinə və nəhəng bədənə malik idilər. Boyunları uzun, lakin çevik, başları isə nisbətən kiçik idi. Onların quyruqları uzun və güclü, dörd sütunvari ayaqları isə bu cüssəni daşımaq üçün kifayət qədər möhkəm idi. Xüsusi skelet strukturu və bədən quruluşu bu dinozavrlara böyük ərazilərdə hərəkət etməyə və müxtəlif bitki növləri ilə qidalanmağa şərait yaradırdı. Tapıntılar və yeni kəşflər Titanozavr qalıqları Cənubi Amerikada, xüsusən də Argentina və Braziliyada geniş miqyasda tapılıb. Patagotitan mayorum və Argentinosaurus kimi növlərin kəşfi, alimlərin bu qrupun ölçüləri və təkamül tarixi haqqında daha çox məlumat əldə etməsinə səbəb oldu. Məsələn, 2021-ci ildə Argentinada yeni bir titanozavr növünün qalıqları aşkar edildi ki, bu da ölçüsünə görə digər nəhəng sauropodlarla müqayisə edilə bilər. Bununla yanaşı, digər materiklərdə də maraqlı kəşflər baş verir. Afrikada Paralititan, Asiyada isə Daxiatitan və Huanghetitan kimi iri növlərin tapıntıları məlum olub. Bu tapıntılar titanozavrların əhəmiyyətli biocoğrafi yayılmasını və müxtəlifliyini sübut edir. Təkamül və uyğunlaşma Titanozavrlar müxtəlif ekoloji şəraitlərə uyğunlaşma bacarığı ilə fərqlənirdilər. Bəzi növlər quru, quraq ərazilərdə yaşadıqları halda, digərləri tropik və ya sub-tropik meşələrdə məskunlaşmışdılar. Onların iri ölçüləri yırtıcılardan qorunmaq üçün bir üstünlük təşkil edirdi, amma bu, eyni zamanda çoxlu miqdarda qida tələb edirdi. Kütləvi, bitki ilə zəngin yaşayış yerləri onların sağ qalmasını dəstəkləyirdi. Pəncələri və ayaq izi Titanozavrların ayaqları sütunvari idi, bu da onların nəhəng bədənini daşımasına imkan verirdi. Onların nəhəng pəncə izləri də dünya üzrə müxtəlif yerlərdə aşkar edilib, bu da onların yaşayış arealının geniş olduğunu göstərir. Bu izlər onların hərəkət sürəti və sosial davranışları barədə mühüm məlumatlar verir. Ekoloji rolu Titanozavrlar ekosistemlərdə mühüm rol oynayırdılar. Onlar ağacları yıxaraq və bitki örtüyünü dəyişdirərək landşaftın formasına təsir edirdilər. Bitkilərlə qidalanmaları və toxumların yayılmasına kömək etmələri ekoloji balansın qorunmasında əhəmiyyətli idi. Yırtıcılardan müdafiə Onların əsas müdafiə mexanizmi iri ölçüləri idi. Bununla yanaşı, bəzi növlərin bədənində əlavə qoruma strukturları, məsələn, zirehli lövhələr inkişaf etmişdi. Belə müdafiə vasitələri titanozavrları yırtıcı dinozavrlardan, xüsusən də karnivor teropodlardan qoruyurdu. Titanozavrlar yer kürəsi tarixindəki ən maraqlı və nəhəng canlılardan biridir. Onların kəşfi və araşdırılması, qədim ekosistemlər və sauropodların təkamül yolu haqqında daha geniş anlayış əldə etməyə imkan verir. Son illərdə aparılan arxeoloji qazıntılar və yeni tapıntılar titanozavrlar haqqında biliklərimizi daha da genişləndirir və onlara olan marağı artırır.
https://report.az/maraqli-melumatlar/en-qedim-titanozavr-qaliqlari-askarlandi/
https://rg.ru/2019/12/09/novyj-vid-titanozavra.html
https://az.trend.az/azerbaijan/interestingly/2302855.html
https://www.britannica.com/animal/titanosaur
https://www.britannica.com/list/titanosaurs-8-of-the-worlds-biggest-dinosaurs
Tarix : 30 noyabr 2024
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
